«Μια ελευθερία, που την κερδίζει παίζοντας κανείς μ’ άγρια θηρία.....», Μάνος Χατζιδάκις, Ο λαχειοπώλης τ' ουρανού

Μια ποιητική σπουδή για την ελευθερία..

Αυτό το σχόλιο, θα μπορούσε να 'ταν και μια ποιητική σπουδή για την ελευθερία. Όμως για μια ελευθερία-υπόλειμμα, που ακόμα μετά βίας συντηρείται στον καιρό μας, ανάμεσα από τα σκοτεινά κτίρια των μεγάλων εταιριών και μες από τ’ ανθρώπινα γεννήματα ανέραστων και απωθητικών γονέων. Για μιαν ελευθερία, που την κερδίζει παίζοντας κανείς μ’ άγρια θηρία.

Ο Λαχειοπώλης, ο Ερωτικός κι ο Κεραυνός

Υπάρχει ο Λαχειοπώλης τ’ Ουρανού; Και πώς είναι το σώμα του, η μορφή του;

Φαντάζομαι, κάτι σαν τον «Μεγάλο Ερωτικό» που το ’72 ο Μόραλης ζωγράφισε για το δικό μου έργο, μες σε Θεομηνία. Μια αληθινή Θεομηνία. Μια οργισμένη υπενθύμιση, για το πώς μας περιέχει η Φύση και πώς πάει να μας ελέγξει. (Ούτε κι αυτή δεν μας αφήνει ελεύθερους). Το αστεροσκοπείο δεν απαντά. Υφίσταται παθητικά την μπόρα. 

Και είπεν ο Ηράκλειτος: Τα δε πάντα οιακίζει κεραυνός. 

Ιδού λοιπόν μια τριαδική ταυτότητα, που οπωσδήποτε παίζει το ρόλο της στην πρόσφατη κι άγραφτη Ιστορία του νεοελληνικού μας λάθους.

Ο Λαχειοπώλης, ο Ερωτικός κι ο Κεραυνός.

Μήπως κάπου εκεί ανάμεσα δεν ψάχνουμε να βρούμε τα όσα απόμειναν ξεφτίσματα της σχετικής προσωπικής μας ελευθερίας; Αυτής, που σαν τη χάσουμε θα υποχρεωθούμε, ν’ ακούμε τακτικά αυτόν τον άθλιο Φρανσουά Βιγιόν, να τραγουδά για μας τις νύχτες με κιθάρα:

Καλά παιδιά μου, χάσατε

το πιο ωραίο τριαντάφυλλο απ’ 

το καπέλο σας.

Μπορούμε ν’ αντιδράσουμε; Μόνο με περιφρόνηση κι ένα πικρό τραγούδι.

Όμως οι άνθρωποι έχουν πιο πάνω τ’ άχυρα, απ’ το κρεββάτι. Και εννοούν, να διαφεντεύουνε τη μοίρα μας, μες απ’ τ’ αρχοντικά των προεστών, των εμίρηδων και των ξένων αντιπροσώπων. Κι αρχίζει ευθύς το πανηγύρι με τους ευγενικούς, διακριτικούς κατακτητές. Μπορούμε ν’ αντιδράσουμε; Μόνο με περιφρόνηση κι ένα πικρό τραγούδι.

Και οι Σύλλογοι δεν πάνε πίσω.

• Η επανάσταση του οκτάωρου και του άκοπου κέρδους. 
• Η επανάσταση των εξασφαλίσεων και των ατέλειωτων διεκδικήσεων.
• Η επανάσταση των αναπήρων και των ευνουχισμένων παίδων με τις συρταρωμένες κομματικές ευαισθησίες, που ενσαρκώνουν μ’ ευκολία πότε εθνικά και πότε προοδευτικά ιδεώδη.

Ανδρομάχη σε αιχμαλωσία, Frederic Leighton, 1886 [ City of Manchester Art Galleries]

Ο Δούρειος Ίππος υπήρξεν φρυγικός και διόλου ιωνικός...

Ω Ανδρομάχη, πόσο σας σκέφτομαι. Je pense à vous, Andromaque... 

Τι θα εγίνεσθο με μια Τροία ανίκητη; Τρομάζω και να το σκεφθώ. Βλέπετε, μονάχα η ήττα προκαλεί την σκέψη, την αναθεώρηση και την περισυλλογή. Με την ήττα μόνο ξαναγεννιόμαστε κι έχουμε το κουράγιο να ξαναζήσουμε απ’ την αρχή τα ίδια λάθη σε καινούργιες φόρμες. 

Ενώ η νίκη, είναι πανωλεθρία του αισθήματος και εξευτελισμός της ψυχικής ισορροπίας. Η νίκη οδεύει τους νικητές στα ταβερνεία και στα πορνεία. Ας αποκαλύψουμε λοιπόν την αλήθεια Ανδρομάχη. Ο Δούρειος Ίππος υπήρξεν φρυγικός και διόλου ιωνικός. Τι ωφελεί πια να φυλάμε ένα άχρηστο μυστικό;

Ανδρομάχη, είχατε την θεϊκή εύνοια να ηττηθείτε και να σας κλαίμε αιώνια. Ενώ οι νικητές τι πράξαν; Μελοδραματικές ιστορίες, δαπανηρές και λίαν ακατάλληλες για υπερευαίσθητους ενηλίκους.

.....κάθισα στο πιάνο κι άρχισα να παίζω το «όνειρο Αγάπης» του Λιστ. Έξω ο καιρός ήτανε βροχερός. Κι έτσι όπως έπαιζα πιάνο, σκέφθηκα πάλι τον Ηράκλειτο: 

Άνθρωπος ζων, άπτεται τεθνεώτος εύδων, εγρηγορώς άπτεται εύδοντος. Που πάει να πει, πως ο άνθρωπος, όταν κοιμάται πλησιάζει τα όρια του νεκρού και ξύπνιος, τα όρια του κοιμισμένου.

Σκόρπισα τα λαχεία μου....να μην τ΄ αφήσω κέρδος στους πολλούς...

...Σηκώθηκα απ΄ το πιάνο και πλησιάζω τον καθρέφτη. Ήμουνα ξαναμμένος. Είδα το είδωλό μου να κρατά φτερά του παγωνιού και δροσερούς καρπούς του Θέρους. Κι είπα από μέσα μου: 

Είμαι ο Λαχειοπώλης τ΄ Ουρανού. Μοιράζω αριθμούς σε ξωτικά κι αγγέλους. Ο πρώτος αριθμός σημαίνει συνουσία. Βάση ρευστή για δημιουργία. Κι αποφασίζω ευθύς την πιο μεγάλη μου πράξη. Σκόρπισα τα λαχεία μου στους γαλαξίες και στο άπειρο. Έτσι δεν θα 'ναι δυνατό κανείς να ξαναδημιουργήσει, να πράξει το καλό - που λεν - ή το κακό. Σπάταλη η απόφασή μου, μα ο κόσμος πάει για να χαθεί. 

Το λέω για να τ΄ ακούν οι νέοι, και να σκορπίσουν τα λαχεία τους κι αυτοί, όπου μπορέσουν κι όπου βρουν. Να μην τ΄ αφήσουν κέρδος στους πολλούς. Έτσι τουλάχιστον, θα κατακτήσουμε τη δυνατότητα να μας φοβούνται. Ποιους; Εμάς, τους ποιητές. Μια και δεν είναι δυνατό να μας εντάξουν στα συρτάρια τους, σ' ό,τι μπορούν να ελέγξουνε και να προβλέψουν οι ανερχόμενοι πολλοί.

Τους φοβερίζει η άρνησή μας να δεχτούμε φάκελο, κατάταξη, τάξη κι αριθμό.

Τους φοβερίζει η άρνησή μας να ενταχθούμε στις ομάδες αυτών που όταν κοιμούνται, τα χέρια τους είναι από μέσα ή απ΄ έξω από το πάπλωμα. Γιατί τα χέρια τα δικά μας την ώρα του ύπνου, ζωγραφίζουν ελεύθερα τους ανέμους, με χρώματα και με σχηματισμούς πτηνών, και μας τοποθετούν παντοτινά μες στους αιώνες, με την αθάνατη κι ερωτική μορφή του Λαχειοπώλη τ΄ Ουρανού.

(Κυριακή, 13 Μαΐου 1979)

Μάνος Χατζιδάκις, Ο λαχειοπώλης τ' ουρανού, Τα σχόλια του Τρίτου, εκδόσεις Εξάντας, σελ. 135-141