Έξι οι τέχνες, εννιά οι Μούσες, πολλά τα μουσεία.... Βασίλης Ραφαηλίδης, Στοιχειώδης αισθητική

Οι τέχνες είναι έξι, εφτά με τον κινηματογράφο, που ονομάστηκε έβδομη τέχνη απ' τον Ριτσιότο Κανούτο, όχι γιατί βάλαμε σε σειρά τις άλλες έξι, αλλά διότι είναι η τελευταία κατά σειράν εμφανίσεως στην ιστορία.

Έξι οι τέχνες, οι μούσες όμως είναι εννιά. Άρα, αν δανειζόμασταν μια για τον κινηματογράφο, θα μας περίσσευαν άλλες δυο, που θα πρέπει να τις φυλάξουμε για παν ιστορικόν ενδεχόμενον. Πού ξέρεις, μπορεί να προκύψει κάποτε και καμιά όγδοη και καμιά ένατη τέχνη.

Όμως, ήταν πράγματι εννιά οι Μούσες; Και τι θα πει «πράγματι»; Ποιος τις είδε για να τις μετρήσει; Στην αρχή, άλλωστε, κάθε πηγή είχε και τη Μούσα της. Διότι οι Μούσες ξεκίνησαν την καριέρα τους σα Νύμφες των πηγών. Και αργότερα δάνεισαν το όνομα τους στη μουσική. Και πάρα πολύ αργότερα, στο μουσείο.

Κατάλαβαν οι αρχαίοι μας πρόγονοι(;) πως το γάργαρο κελαρυστό νερό της πηγής κάποια σχέση πρέπει να έχει με τη συντήρηση της ζωής, και είπαν να προαγάγουν τις Νύμφες των πηγών σε προστάτιδες της ανθρώπινης δημιουργίας εν γένει, και όχι μόνο των καλών τεχνών. Άλλωστε, για τους αρχαίους Έλληνες δεν υπήρχαν τέχνες καλές και κακές. Όλες οι τέχνες είναι καλές αρκεί να τις υπηρετεί κανείς καλά. Καλή είναι και η τέχνη του παπουτσή, όταν την υπηρετεί με τη δημιουργική διάθεση ενός καλλιτέχνη. Καλή είναι και η τέχνη της... πουτάνας, όταν αυτή μπορεί να αντιληφτεί τη μουσική διάσταση του έρωτα.

Πρώτος ο Ησίοδος προσπάθησε να μετρήσει τις Μούσες που γυρόφερναν στο πυρωμένο του κεφάλι, όταν έγραφε την περιώνυμη Θεογονία, ήτοι το περί γενέσεως των θεών πόνημα, και τις βρήκε εννιά. Μόλις τις βρήκε τις βάφτισε και καθόρισε τα καθήκοντα τους.

Όμως, παρά τις προσπάθειες του Ησιόδου να μετρήσει και να εξειδικεύσει τις Μούσες, η κάθε περιοχή της Ελλάδας είχε τόσες Μούσες, όσες χρειάζονταν. Οι Λέσβιοι για παράδειγμα, φυσικά και οι (λ)Λεσβίες είχαν μόνο επτά Μούσες. Στους Δελφούς, όμως, που ήξεραν τα πράγματα από πρώτο χέρι, οι ιερείς διέψευσαν πανηγυρικά τον Ησίοδο. Μετρώντας τις Μούσες προσεχτικότερα τις βρήκαν μόνο τρεις. Θα 'θελα να ξέρω πόσες Μούσες ζουν σήμερα στην Ελλάδα. Μία; Δύο; Τρεις; Πάντως από μουσεία, που περισώζουν το όνομα τους, τα πάμε καλά.

Σας θυμίζω τα ησιόδεια ονόματα των εννιά μουσών, με την ειδικότητα μιας εκάστης:

• Καλλιόπη, προστάτρια της επικής ποιήσεως και αργότερα και της ρητορικής τέχνης. Επιζεί ως δύσοσμο, λόγω στρατεύματος, όνομα.

Jose Luis Munoz Luque 

• Κλειώ, προστάτρια της Ιστορίας. Μερικές γυναίκες λέγονται ακόμα έτσι, αν και ουδεμία σχέση έχουσες ούτε μ' αυτήν ούτε με τις άλλες Μούσες.

Clio by Pierre Mignard.

• Ευτέρπη, προστάτρια της αυλήσεως, του παιξίματος του αυλού δηλαδή, και γενικότερα των οργανοπαιχτών. (Είχα μια δασκάλα Ευτέρπη, που έμαθε να παίζει φλάουτο, όταν πληροφορήθηκε τι σημαίνει το όνομα της).

Jose Luis Munoz Luque  

• Θάλεια, προστάτρια της βουκολικής ποιήσεως και αργότερα της κωμωδίας. (Είναι το πιο όμορφο γυναικείο όνομα που ξέρω).

Jean-Marc Nattier, Thalia

• Μελπομένη, προστάτρια της μουσικής αρμονίας και του άσματος εν γένει, και αργότερα και της τραγωδίας. Σίγουρα η σπουδαιότερη απ' όλες τις Μούσες. (Η συγκοπή Μέλπω είναι βαρβαρισμός).

Jose Luis Munoz Luque 

• Τερψιχόρη, προστάτρια του χορού και αργότερα και της λυρικής ποιήσεως. ( Η συγκοπή Τέρψη μου θυμίζει άλλα).

Jose Luis Munoz Luque 

• Ερατώ, προστάτρια του υμεναίου (του παρθενικού υμένος και του γάμου). Η σημασία της ολοένα και λιγοστεύει.

Jose Luis Munoz Luque 

• Πολύμνια, προστάτρια των ύμνων που ψέλνονταν προ τιμήν θεών και ηρώων. Κι αυτής ο ιστορικός ρόλος έχει μειωθεί σημαντικά.

Jose Luis Munoz Luque 

• Ουρανία, προστάτρια της μελέτης των ουρανίων σωμάτων, προϊσταμένη τόσο των αστρονόμων όσο και των αστρολόγων. Αλλά και των αιθεροβαμόνων εν γένει.

Jose Luis Munoz Luque 

Βασίλης Ραφαηλίδης, Στοιχειώδης αισθητική, 

Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου

9 κορίτσια

Στίχοι: Βασίλης Φωτεινάκης

Μουσική: Κώστας Ξενάκης

Πρώτη εκτέλεση: Τάκης Αντωνιάδης

Για τον Ελικώνα μονοπάτι πήρα

κι όταν ο Απόλλωνας θα παίζει λύρα

μέσ' τη νύχτα ευκαιρία θα γυρέψω

τα εννιά κορίτσια που φυλάει να του κλέψω.

Θα κλέψω την Καλλιόπη, θα πάρω την Κλειώ

χαρτί και καλαμάρι να μάθω να κρατώ.

Θα πάρω την Ευτέρπη, να 'ρθεί κι η Ερατώ

το ποίημα της αγάπης να μάθω σα νερό.

Να παίζει η κωμωδία κι η Θάλεια θα 'ρθει,

η Μελπομένη μόνη αν μείνει θα χαθεί.

Κάτω από τον θρόνο το λαμπρό του Δία

ζουν εννιά κορίτσια από την Πιερία

ο Απόλλωνας για ύπνο σαν πλαγιάσει

τα εννιά κορίτσια που φυλάει θα τα χάσει.

Μα και την Τερψιχόρη ν' αφήσω δεν μπορώ

γιατί στα βήματά της θα μάθω το χορό.

Πολύμνια την λένε και είναι ευλαβική,

θα 'ρθει για να με μάθει ζωή ασκητική.

Κοντά μου η Ουρανία στ' αστέρια θα βρεθεί,

θα κλέψω εννιά κορίτσια το χρόνο που θα 'ρθει.