Ραψωδία Α 54-306, Συνέλευση Αχαιών- σύγκρουση Αχιλλέα- Αγαμέμνονα

1. Τα πρόσωπα και το ήθος τους

Αχιλλέας:

· Υπευθυνότητα, κύρος, αίσθημα ευθύνης απέναντι στο σύνολο (δραστηριοποιείται, αναλαμβάνει πρωτοβουλία συγκαλώντας συνέλευση), αυτοπεποίθηση - πρόκληση για τον Αγαμέμνονα (προσφέρει προστασία στον μάντη.(στ. 55, 86-93)

· Ηρεμία, αυτοκυριαρχία παρά το ξάφνιασμα, αναφορά στο κοινό καλό, πειθώ με έμφαση στα αντικειμενικά δεδομένα και υπόσχεση μελλοντικής / αβέβαιης αμοιβής (στ.123-130)

· Υπερβολικά εθαίσθητος στο θέμα της τιμής, εύθικτος, παρορμητικός και αψύς, με επίγνωση της αξίας του, δυναμικός, υψώνει μόνος αυτός το ανάστημά του, απαντά με οξύτητα, παρεκτρέπεται σε απειλές, δείχνοντας ασέβεια στον αρχιστράτηγο.(στ.150-172)

· Αυτοκυριαρχία- αυτοσυγκράτηση, ευσέβεια καθώς υπακούει στην προτροπή της Αθηνάς, υπερβολή στο υβρεολόγιο που εκστομίζει εναντίον του Αγαμέμνονα, εκδικητικότητα – περιφρόνηση απέναντι στους Αχαιούς για τη συνένοχη σιωπή τους.(στ.217-245) 




Αγαμέμνονας

· Οργή, μνησικακία, εκδικητικότητα, μετάθεση ευθυνών, ασέβεια στον μάντη, υποχωρεί με «μεγαλοψυχία» μπροστά στο κοινό συμφέρον, αλλά με εγωκεντρισμό και προβάλλοντας τον αρχηγικό του ρόλο διεκδικεί τιμητικό δώρο.(στ.107-12)

· Με αλαζονεία- αυθαιρεσία περιφρονεί τους άλλους αρχηγούς που πολεμούν για την τιμή των Ατρειδών, αχάριστος, αγνώμων, συμφεροντολόγος απειλεί, ειρωνεύεται(στ.132-148)

· Μειώνει τον Αχιλλέα, υποβαθμίζει τη γενναιότητά του, αδιάλλακτος,εγωκεντρικός και προκλητικός αν και δεν εκστομίζει ύβρεις σεβόμενος το αξίωμά του, προσπαθεί να επιβληθεί με το φόβο και να διασώσει το κύρος του.(στ.174-188)

Νέστορας:

· Χαρισματικός ρήτορας, καλοπροαίρετος, συνετός, έμπειρος, νηφάλιος, διορατικός, αμερόληπτος, με διπλωματικότητα, μετριοπάθεια, ευελιξία, ικανότητα να ψυχολογεί τους αντιμαχόμενους προσπαθεί να κατευνάσει τα πνεύματα με ηπιότητα και πειστικότητα. 

Ζακ-Λουί Νταβίντ, Ο θυμός του Αχιλλέα

2. Ομηρικός πολιτισμός

· Συνέλευση με δημοκρατική σύνθεση, αλλά αδύνατη, ύπαρξη ιεραρχίας, πρωτοκαθεδρία Αγαμέμνονα.

· Η θρησκευτική εξουσία (Κάλχας) συγκρούεται και τελικά επιβάλλεται στην πολιτική(υποχώρηση Αγαμέμνονα) σε μια εποχή που η θρησκευτική πίστη ήταν καθολική και απόλυτη.

· Ιδανικός τύπος γυναίκας συνδυάζει: ομορφιά, εξυπνάδα, αξιοσύνη.

· Συντήρηση στρατού:ληστρικές επιδρομές, λάφυρα. Η διανομή της λείας ανάλογη της ιεραρχικής θέσης καθενός.Τα λάφυρα δεν είχαν μόνο υλική αξία, αλλά αποτελούσαν τιμή - αναγνώριση της αξίας του πολεμιστή. Η αφαίρεσή τους αντιστοιχούσε σε προσβολή της τιμής του ήρωα.

· Ηθικά ελαττώματα καταδικαστέα:μέθη, αναίδεια, δειλία/έλλειψη θάρρους, φόβος θανάτου, κερδοσκοπία, ιδιοποίηση ξένων αγαθών
· Ανθρωπομορφισμός- επιφάνεια Αθηνάς- θεϊκές επεμβάσεις- ευθύνη ομηρικών ηρώων

Στην κορύφωση της όξυνσης(στ.189-194) ο Αχιλλέας αμφιταλαντεύεται. Στο δίλημμά του,να σκοτώσει εν βρασμώ ψυχής τον Αγαμέμνονα και να σώσει την τιμή του, συνεπής στην ηρωική του φύση ή να αυτοκυριαρχηθεί, ο ποιητής επιστρατεύει τον ανθρωπομορφισμό – «από μηχανής θεό». Η νίκη του ήρωα πάνω στον εαυτό του είναι σύμφωνη με τη θεϊκή βούληση. Οι θεοί διευκολύνουν τους ανθρώπους να κάνουν αυτό που θα μπορούσαν και μόνοι τους χωρίς να μειώνουν την ευθύνη τους .

Giovanni Battista Tiepolo (1696-1770), Italian Rococo

3. Στοιχεία αφηγηματικής τεχνικής- αισθητικές παρατηρήσεις

Επιβράδυνση:

· στ. 54-101(αναλυτικός λόγος Αχιλλέα-άστοχα ερωτήματα/υποθέσεις, πλατιά παρουσίαση Κάλχα, δισταγμοί Κάλχα, δέσμευση Αχιλλέα, άρση άστοχων υποθέσεων από τον Κάλχα πριν αποκαλύψει τον αίτιο του κακού):επαυξάνει την αγωνία, υπογραμμίζει την αυτοπεποίθηση του Αχιλλέα-το φόβο που εμπνέει ο Αγαμέμνονας.

· Η σκηνή του Νέστορα (στ.247 κε):στη β΄κορύφωση της όξυνσης καθυστερεί τις εξελίξεις χωρίς να διασπά το μύθο, η αποτυχία του υπογραμμίζει τον οριστικό χαρακτήρα της ρήξης .

Προοικονομία:

     επιστροφή Χρυσηίδας(στ.141-147), βίαιη αρπαγή Βρισηίδας(στ.184-185), αποκατάσταση Αχιλλέα-ταπείνωση Αγαμέμνονα (στ.213-214, 240-244).

«Σχήμα του αδυνάτου» στ.234-240: 

    τελεσίδικη η απόφαση αποχής απο τη μάχη, ο όρκος αποκτά ένταση, παραστατικότητα.

Η Αθηνά εμποδίζει τον Αχιλλέα να σκοτώσει τον Αγαμέμνονα (μωσαϊκό από την Πομπηία)

ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1. Να επισημάνετε τα κύρια γνωρίσματα του ήθους του Αχιλλέα, του Αγαμέμνονα και του μάντη Κάλχα στηριζόμενοι στα λόγια και τη στάση τους στην ενότητα αυτή.

2. Ανάμεσα στον πρώτο και στον δεύτερο λόγο του Αχιλλέα παρατηρούνται διαφορές ως προς το περιεχόμενο και το ύφος. Ποιες είναι αυτές;

3. Στη σύγκρουση Αχιλλέα – Αγαμέμνονα, τίνος το μέρος θα παίρνατε και γιατί;

4. Να συνθέσετε το πορτρέτο του Νέστορα α) απ’ όσα λέει ο ποιητής γι’ αυτόν, β) απ’ όσα λέει ο ίδιος για τον εαυτό του, γ) από τον τρόπο με τον οποίο χειρίζεται το θέμα της σύγκρουσης των δύο αρχηγών.

5. Ανήκει τιμή στον Αχιλλέα που με υπόδειξη της Αθηνάς έσπρωξε το σπαθί στη θήκη ή όχι και γιατί;

6. Ποια στάση κράτησαν οι άλλοι Αχαιοί στη διένεξη του Αχιλλέα με τον Αγαμέμνονα; Πώς αντιμετωπίζει τη στάση αυτή ο Αχιλλέας στους στίχους 232 – 233; Τι προοικονομεί η στάση των Αχαιών και η επισήμανσή της από τον Αχιλλέα;

7. Ποια συμπεράσματα μπορείτε να βγάλετε από τη συγκεκριμένη ενότητα για τη σύνθεση της συνέλευσης των Αχαιών και τις δικαιοδοσίες εκείνων που μετείχαν σ’ αυτήν; Ποιας εποχής θεσμούς φαίνεται να απηχεί η συνέλευση αυτή, της μυκηναϊκής ή της εποχής του ποιητή;

8. Πώς λειτουργεί από άποψη ποιητικής τεχνικής η αναδρομική αφήγηση του Νέστορα; Τι επιδιώκει με τη χρήση του μυθικού παραδείγματος ο συνετός βασιλιάς της Πύλου;

Η οργή του Αχιλλέα, Michel Martin