Στο Αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου παρουσιάστηκε στις 16 και 17/7/1977 η Ελένη του Ευριπίδη από την Κεντρική Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου. Η μετάφραση ήταν του Τάσου Ρούσσου, η σκηνοθεσία του Αλέξη Σολομού, η μουσική του Ιάννη Ξενάκη και τα κοστούμια του Αλέκου Φασιανού. Στο ρόλο του Μενέλαου ακούμε τον Βασίλη Κανάκη και στο ρόλο της γερόντισσας την Ελένη Ζαφειρίου.
Η λειτουργία του Α΄επεισοδίου
Στην εξέλιξη του δράματος:εισάγεται το αντίρροπο δραματικό στοιχείο, ο Μενέλαος, διαφαίνεται η πραγματοποίηση των προσδοκιών της Ελένης (η λύτρωσή της)– η πορεία προς την αναγνώριση.
Στην εξέλιξη των ηρώων: τραγικότητα του Μενέλαου.
Στους θεατές: η πληροφορία ότι ο Μενέλαος έχει κρύψει στη σπηλιά τη γυναίκα του αυξάνει τη δραματική ένταση, καθώς περιπλέκει την αναγνώριση και προκαλεί αγωνία στους θεατές.
Η πρώτη ρήση του Μενέλαου (στ.437-494)
Μοιάζει με τον κανονικό προλογικό μονόλογο της Ελένης ( γενεαλογία και αυτοσύσταση). Διαφέρει στο ύφος. Η έκθεση των γεγονότων δίνεται «δια μιμήσεως» και όχι «δι’απαγγελίας» όπως στον πρώτο πρόλογο, εκεί που το δράμα δεν έχει αρχίσει ακόμα.
 | |
|
O Μενέλαος – το ήθος του ήρωα
- Η αμφισημία: Ο ρακένδυτος ναυαγός που ζητιανεύει για την επιβίωσή του, νιώθει ντροπή για την κατάντια του και ως θρασύδειλος είναι έτοιμος να το βάλει στα πόδια μπροστά στον άγριο βασιλιά, υπερτονίζει τα κατορθώματά του στην Τροία (μοτίβο ένδοξου στρατιώτη) και καυχιέται για το όνομά του, ξακουστό σ’ όλο τον κόσμο. Απογοητευμένος και ανασφαλής στον ξένο τόπο ο ίδιος, ενδιαφέρεται ωστόσο για τους συντρόφους του (φιλέταιρος).
- Η τραγικότητα: η μεταστροφή της τύχης του άλλοτε φημισμένου βασιλιά, άγνωστου μεταξύ αγνώστων, ταπεινωμένου και νικημένου ναυαγού προκαλεί τον «έλεο». Οι θεοί δεν επιτρέπουν το γυρισμό του στην πατρίδα και ζει στην αυταπάτη, καθώς αγνοεί ότι κέρδος απ’ τον πόλεμο ήταν ένα είδωλο.
- Το κωμικό στοιχείο: το αντιηρωικό γνώρισμα της προσωπικότητάς του κορυφώνεται 1) στη 2η σκηνή (στ. 503). Η γριά θυρωρός ισοπεδώνοντας το «κύρος» του, σπρώχνει τον «μέγα στρατηλάτη» που εμφανίζεται ψυχολογικά αδύναμος και ευάλωτος έως δακρύων (στ. 513-514) και
2) στους αφελείς συλλογισμούς του «περί συνωνυμίας» (3η σκηνή), αποτέλεσμα της σύγχυσης που προκάλεσε η όντως τερατώδης πληροφορία ότι η Ελένη βρίσκεται στην Αίγυπτο, της προσκόλλησής του στην περιοχή των φαινομένων και της αδυναμίας του να πάρει πρόσθετες πληροφορίες ή να ανταλλάξει γνώμες. Τα εκλογικευμένα συμπεράσματά του τον απομακρύνουν από την αλήθεια και περιπλέκουν την αναγνώριση.
- Τυπικός ευριπίδειος ήρωας: η αντιηρωική, αντιεπική, απομυθοποιημένη παρουσία του Μενέλαου αποτελεί πρόκληση για το αθηναϊκό κοινό της εποχής που αμφισβητεί μύθους και είδωλα. Η κατάντια του στρατηλάτη, η φθορά και η ματαιότητα των πολέμων(για ένα είδωλο) αποτελούν ηχηρό αντιπολεμικό μήνυμα.
Η γερόντισσα – το ήθος της – ο ρόλος της σκηνής
- Κλασικός τύπος του υπηρέτη, απλοϊκή και υποταγμένη, φέρεται σκληρά και αδιάφορα απέναντι στον άγνωστο ξένο αδιαφορώντας για τους ηθικούς κανόνες της φιλοξενίας και της ανθρωπιάς. Πίσω όμως από τη φαινομενική σκληρότητα της κρύβεται ευαισθησία, συμπονετική διάθεση και αγάπη για τους Έλληνες. Δίνει τις απαραίτητες πληροφορίες στον ξένο, δεν επιμένει να μάθει ποιος είναι και δεν τον καταδίδει στον αφέντη της, παρά το φόβο της.
- Η επιλογή αυτή εξυπηρετεί 1) τη δραματική οικονομία, εφόσον ένας χεροδύναμος στρατιώτης στη θέση της θα έπρεπε χρησιμοποιώντας βία να διώξει ή να φυλακίσει το Μενέλαο ή έστω να τον αναγκάσει να αποκαλύψει την ταυτότητά του. 2) το σχέδιο του ποιητή να δώσει κωμικοτραγικό χαρακτήρα στη σκηνή:ο μέγας στρατηλάτης ταπεινώνεται από μια άξεστη υπηρέτρια!
 |
| Μενέλαος και Γερόντισσα (Β. Κανάκης - Ε. Ζαφειρίου), Εθνικό θέατρο, 1977 |
Η αντίθεση είναι και φαίνεσθαι
- Ο Μενέλαος παρών ως σώμα, όχι ως όνομα προσπαθεί να πείσει ότι είναι κάτι άλλο (ένδοξος βασιλιάς στρατηλάτης) απ’ αυτό που φαίνεται (ζητιάνος – κουρελής). Ακούει ότι η Ελένη βρίσκεται στο παλάτι, πριν από την εκστρατεία της Τροίας, ενώ πιστεύει πως την έφερε μαζί του και είναι κρυμμένη στη σπηλιά.
Η γερόντισσα αποπαίρνει το Μενέλαο, ενώ στην πραγματικότητα τον συμπονά και συμπαθεί τους Έλληνες.
- Η σημασία της αντίθεσης 1) για το δράμα: περιπλέκεται η διαδικασία αναγνώρισης (προσήλωση Μενέλαου στα φαινόμενα), 2) για τη ζωή μας: Από φόβο ή συμφέρον αποκρύπτουμε το αληθινό μας πρόσωπο στις σχέσεις μας/στην κοινωνική μας ζωή. Βολευόμαστε με το ψέμα και αρνούμαστε να αναζητήσουμε και να κοιτάξουμε την αλήθεια κατάματα. Προκαταλήψεις, άγνοια, οίηση δεν μας επιτρέπουν να δούμε την ουσία των πραγμάτων / ανθρώπων. Πολιτική – διαφήμιση – προπαγάνδα με όπλο την επιστήμη - τεχνολογία παραπλανούν, προβάλλουν το ψέμα ως αλήθεια, το κακό ως καλό, το άσχημο ως όμορφο. Απατηλά υποκατάστατα παίρνουν τη θέση αυθεντικών αξιών.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου