«Έχε όρους αιωνιότητας, εγώ σε συμβουλεύω», Νίκος Καρούζος, Θρίαμβος Χρόνου

Αγαπητή μου Μαρία

Λένε άνευ όρων· αυτό 

μην το ακούσεις.

Έχε όρους αιωνιότητας,

εγώ σε συμβουλεύω.

Καλοκαίρι του 1984.

ΘΡΙΑΜΒΟΣ ΧΡΟΝΟΥ

Φιλοσοφείς τρυφερότητα

χωρίς φιλοσοφία· 

στέργεις αιωνιότητα 

μονάχα με το βλέμμα· 

είσαι μια ζωντανή βαθειά 

σελίδα σώματος

π’ αστράφτει σε παρθενικότητα. 

Ο χρόνος είν’ ακόμη για σένα 

θρίαμβος 

και σου τον εύχομαι πάντα.

                                                                      29.06.1984

                                                                    

Παροξυσμοί αρχαίας ευτυχίας

το παιδί και τα χέρια του.

                                                                 12.07.1984

Θερίζοντας ύπνο στις 

ημέρες μας

μη λησμόνει την εγρήγορση. 

Δεν υφίσταται πλάστιγγα. 

                                                                  13.07.1984

Χρυσό ομοίωμα ζυγαριάς, 16ος αι. π.Χ. (Από τάφο των Μυκηνών ) 

Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών 

Ιθάκη δεν υπάρχει, Πηνελόπη, 

και οι μνηστήρες είναι 

μια δική σου μουσική· 

χωρίς οργανοπαίχτες.

                                                            13.07.1984

Κι αν απ’ το 2000 μ.Χ.

ενθυμείσαι φυλλώματα 

κάνε λιγάκι τη σκέψη σου 

σκόνη 

για να αιωρείται μεσημεράκι 

τ’ όνομά μου.

                                                              25.07.1984 

Μαρία

Είμαστε στην 

αβυσσαλέα 

πραγματικότητα.

Εσύ με αγγελικό 

τρόπο

να εγκαινιάσεις 

ανάμεσα στον ήλιο

τη μεγάλη του έρωτα 

γαλήνη.

                                                3.12.1984

Yasmin Sinai, Angels

Φωνές αγάπης 

πανικού 

μεγάλες φλόγες 

ματαιότητας 

αν και δεν έχω 

τα γυαλιά μου.

                                         22.12.1984

Κι αν χιονίζει στο πνεύμα 

κι αν κρυώνουν οι μεγάλες

ιδέες

ο κόσμος πρέπει να προχωρήσει.

                                               5.01.1985

 Όταν έχουμε ομορφιά 

στο ποτήρι μας 

νοσταλγούμε σπαραχτικά 

λαϊκά τραγούδια 

της αληθινής εποχής 

που πέρασε για πάντα.

                                                   24.10.1986 

Πάντα πίναμε, πάντα 

θρηνούσαμε·

ωστόσο δρεπανίζει 

ο θάνατος 

χαρές και λύπες και 

διάρκειες 

εμβυθίζοντας την 

αγάπη 

στο τίποτα.

                                          24.10.1986

Αγνό που είναι το 

ηλιόφωτο

βγαίνοντας χαράματα 

στη λεωφόρο. 

Σχεδόν αποκλείουμε 

τη ματαιότητα· 

την τροφό της κακιάς 

ευδαιμονίας. Τέλος.

                                         24.10.1986

Εξωραΐζουμε 

τη νύχτα 

χωρίς ιδεολογίες· 

μονάχα πιστεύοντας 

άνθηση· 

θα υπάρξουμε 

οπωσδήποτε 

κι αύριο.

                                 24.10.1986 

Η νύχτα η βάναυση 

που μας πληγώνει 

και

πληγή δε γνωρίζει μέσα 

στο μαύρο

  

                                24.10.1986

Verklärte Nacht, photography by Antonio Palmerini

ΠΑΡΑΙΝΕΣΗ

Στη μικρούλα κι άγνωστη 

φίλη μου Μαρία, την κόρη 

του Σταύρου —

Να μη λυπάσαι που πέφτουν 

τα φύλλα φθινόπωρο.

Η δική σου τρυφερότητα θαν τα φέρει 

και πάλι στα δέντρα.

Δάκρυα μη χαλνάς· όλοι ανήκουμε 

στην ανάσταση.  

                                                                   Νοέμβριος ’86

ΦΕΥΓΟΝΤΑΣ

Χρωματιστά βιώματα σήμερα 

στο άπειρο·

λέξεις που ερωτεύονται λέξεις 

ερήμην της θεότητας· 

τόσα χρόνια πίσω στο δράμα 

της ηλικίας

με τόσους ήλιους αδιάφορους 

να ξεπροβάλλουν· 

ένας αόριστος της γραμματικής 

από αχόρταγες δεκαετίες·

είμαι όμως ο λάτρης του παρόντος· 

αυτό και μόνο.

Κάποτε η μνήμη αρέσει  ίσως 

να γίνει τ’ ουρανού η απήχηση.

                                                           9.11.1986

ΧΑΡΑΜΑΤΑ

Θα ’θελα να πω τη μοναξιά μου 

στα λαμπερά σου ματόκλαδα 

μικρούλα Μαρία της υπάρξεως 

που δεν έχει χρονικές ποσότητες 

ούτε συσσωρεύεται 

στους ορόφους της γραφειοκρατίας. 

Είσαι φλόγα κι ανατρέφεις μόνη 

σου

το φως έως την έσχατην ώρα 

του Ιησού

με αστραπές φιλόξενες απέναντι 

στην ταπεινή μας όραση.

Κι άμα βρέχει νιώθουμε παράξενη 

ευτυχία.

                                                                     9.11.1986

Για τα γενέθλια της μικρούλας 

φίλης μου Μαρίας.

Άροτρο που οργώνει στο χιόνι 

την ύπαρξη

κείνη η βαθύτερη νόηση στα 

φρένα.

Σχεδόν η λήξη της ομορφιάς.

Νυχτερινά κλάματα· γόοι της 

θεάς Αφροδίτης

το σκοτάδι συμφιλιώνει και 

αφοπλίζει την απελπισία.

                                                         21.11.1986 

Στη μικρούλα Μαρία — 

Για τα γενέθλιά της· χρόνια πολλά!

Η λάμψη υπόκειται στην επιστήμη 

— βεβαίως —

μα ό,τι φωτίζει είν’ αδιαίρετο.

Περίπου τραγωδία;

Ίσως οι αμνοί να είναι ανυπόφοροι 

και ο Ευριπίδης 

να φτύνει λυκόφωτα εκτός των 

στίχων

έξω από κάθε θεατρική παράσταση μνημονεύοντας 

εαρινό σαξόφωνο 

ματωμένες Βάκχες — οπώρες 

που μηδενίζουν έρωτες.

                                                        21.11.1986

ΦΟΡΟΣ ΤΙΜΗΣ ΣΤΟ ΜΑΡΚΟ ΒΑΜΒΑΚΑΡΗ

Τρυφερότητα φυλακής

ελεγείες χαρούμενης

λύπης

η πλήρης αυτοεκμηδένηση

και επομένως φως

πανύψηλο!

Graffiti - Markos Vamvakaris by CanteRvaniA

Ιδιόχειρες αφιερώσεις σ' ένα άγνωστο κοριτσάκι...

Ποιήματα - ιδιόχειρες αφιερώσεις του Νίκου Καρούζου, ενός ώριμου ποιητή προς ένα άγνωστό του κοριτσάκι, γραμμένες μεταμεσονύκτιες ή ακριβέστερα πρώτες πρωινές ώρες σ' ένα μπαρ.

Παραδίδονται γραμμένα απ’ το χέρι του ποιητή σε χαρτί από σημειωματάρια και απευθύνονται όλα σ’ ένα πρόσωπο: στη μικρή Μαρία, την κόρη του κ. Σταύρου Καλάρογλου, ηθοποιού, συνιδιοκτήτη και μπάρμαν τότε στο εμβληματικό Dada της Εμμανουήλ Μπενάκη, το στέκι των καλλιτεχνών και των γερών ποτηριών που κρατιόταν ανοιχτό για λίγους μέχρι τα χαράματα. 

Από τον Ιούνιο του 1984 μέχρι τον Νοέμβριο του 1986, ο Καρούζος έγραψε εκεί, στα ξενύχτια του, 20 σύντομα «ποιήματα στη Μαρία», την οποία δε γνώριζε τότε και δε γνώρισε ποτέ αργότερα, έξω από τις διηγήσεις του πατέρα της.

Αυτά τα ποιήματα που 

γράφω στο Dada είναι 

της Μαρίας, κόρης 

του φίλου μου Σταύρου. 

Της ανήκουν, απολύτως.

9.11.1986, ώρα 6 πρωινή. —

Κωστής Ατσαλής - Νίκος Καρούζος

Ο ποιητής μιλάει εξ ονόματος.....

Πώς ο Ν. Δ. Καρούζος, ένας ποιητής για κάποιους επιθετικός, για κάποιους εκκεντρικός ή δύσκολος στις συναναστροφές του, έγραψε ποιήματα για ένα κοριτσάκι που δεν γνώριζε;

Μέχρι στιγμής γνωρίζουμε πως συνήθιζε να γράφει ποιήματα χαρισμένα, είτε αυτά απευθύνονταν σε οικεία πρόσωπα με τα οποία διατηρούσε μια πνευματική επαφή ή τους ένωνε απλώς μια φιλία, είτε αποδέκτες τους ήταν άγνωστοι άνθρωποι (συνήθως εκτός του πνευματικού χώρου), που όμως κάποια στιγμή βρέθηκαν με οποιοδήποτε τρόπο και για οποιοδήποτε λόγο στο δρόμο του, ακόμα κι αν αυτό σήμαινε μια απλή κοινωνική εκδήλωση.

Εδώ όμως πρόκειται για ένα γνωστό-άγνωστό του πρόσωπο, αυτό που σε άλλες εποχές θα ονόμαζαν μούσα. Σήμερα που είμαστε πιο επιφυλακτικοί στους χαρακτηρισμούς μας, μιλάμε απλώς για ένα ζωντανό ερέθισμα, τόσο κοντινό και πραγματικό όσο μακρινό και άγνωστο, έτσι που, με αφορμή ένα υπαρκτό πρόσωπο, να επιτρέπεται στη φαντασία να λειτουργήσει αδέσμευτα.

Η ποίηση του Ν. Δ. Καρούζου είναι ποίηση του ανοιχτού χώρου. Αλλωστε τα ποιήματά του βρίθουν από κόσμο, είναι μαστορεμένα ώστε να κυκλοφορεί πλήθος ανθρώπων. Όσο κι αν ακούγεται περίεργο ειδικά στ’ αυτιά όσων γνώρισαν κυρίως τον «μονολεκτικό και ολιγόλεκτο» Ν. Δ. Καρούζο, με τη σπαραγμένη από εσωτερικά ερωτήματα φωνή, η ποίησή του ουσιαστικά ανακυκλώνει την ανθρώπινη παρουσία. Γεννιέται από και απευθύνεται προς τον άλλον.  Ο ποιητής μιλάει εξ ονόματος. 

Προφήτης ή παντογνώστης, σαλός ή γραφικός, καταφεύγει στην παρασημαντική της ποίησης που του επιτρέπει να ελίσσεται μέσα στο χώρο και το χρόνο, να συνομιλεί με πρόσωπα, με στοιχεία της φύσης, με αφηρημένες έννοιες, με τις αόρατες και ορατές δυνάμεις που κατέχουν.

Νίκος Καρούζος ( Σχέδιο: Μπάμπης Ζαφειράτος)

Οι «ελεγείες της χαρούμενης λύπης» 

Πώς διαγράφεται η εικόνα του παιδιού και κυρίως ποια θέση κατέχει στον κόσμο του Ν. Δ. Καρούζου;

Παρόλο που ο ίδιος δεν απέκτησε και κυρίως δε θέλησε να αποκτήσει ποτέ παιδιά, είχε την τύχη να μεγαλώσει ένα παιδί, όχι φυσικό, το γιο της δεύτερης γυναίκας του, με τον οποίο αναπτύχθηκε μια πολύ στενή επαφή. Επίσης είναι γνωστό από μαρτυρίες ανθρώπων του περιβάλλοντος του πως τον συνέδεε με τα παιδιά των φίλων του μια τρυφερή σχέση, κάποιες φορές μάλιστα τους αφιέρωνε και ζωγραφιές του.

Μέσα στο ποιητικό του σύμπαν οι αναφορές σε παιδιά πηγάζουν από την προσωπική του εμπειρία, κρίκος αναμνηστικός της δικής του παιδικής ηλικίας. Αυτή η ανάμνηση αρχικά παίρνει το σχήμα της νοσταλγίας, που ως παρελθοντολογία είναι από μόνη της εξωραϊστική, ενώ σχεδόν ταυτόχρονα μετατρέπεται σε πηγή απελπισίας. Ζωντανεύει έναν κόσμο που ήταν κάποτε και δεν είναι πια, μια δύναμη που διέθετε και τώρα πια μοιάζει να έχει χαθεί. 

Πού είναι τα χρόνια των υακίνθων...

Ο ήλιος σού μάτωνε τα γόνατα κ’ οι άνθρωποι

φαίνονταν ευεξήγητοι

σαν τα φυτά τη βροχή τον ουρανό!

Και τώρα να η μοίρα σου 

στην πόλη μέσα τη φρικτή 

μ’ ενάντιο σπίτι ενάντιον άνεμο. 

Σχέδιο για το μέλλον του ουρανού, Τα Ποιήματα Α' ,σελ.44

Η νηπιότητα θα παραμείνει ως το τέλος, το εισιτήριο του ποιητή για το μαγικό κόσμο των μεταμορφώσεων. Τα «βρεφικά»  γερατειά του είναι ο μόνος τρόπος να αποδεσμευτεί από τη χρονικότητα, από την αμείλικτη φθορά, ο μόνος τρόπος να ξεδιαλύνει το μυστήριο. Ο ποιητής ξέρει πως με πραγματικούς όρους αυτό δεν είναι εφικτό και μόνο η ποίηση μπορεί να του προσφέρει μια ψευδαίσθηση παντοδυναμίας. Αυτή είναι που επεμβαίνει στην ενήλικη οργάνωση του κόσμου, ανακατεύει τη σειρά και την τάξη των πραγμάτων, κατορθώνει τα ακατόρθωτα.

Κάτω απ’ αυτήν την οπτική γωνία, τα ποιήματά του στην «κορασίδα» Μαρία παίρνουν μια άλλη βαρύτητα. Δεν είναι ο παραινετικός λόγος ενός ενήλικα προς κάποιον μικρότερο, δε χρωματίζεται ούτε από ελπίδα ούτε από απελπισία, δε βαρύνεται ούτε από φόβο διάψευσης, ούτε από αγωνία επιβεβαίωσης. 

Είναι ο λόγος ενός οιωνεί βρεφικού ποιητικού μυαλού, που βγαίνει από τα δεσμωτήρια του χρόνου, της ηλικίας, της αμαρτίας, της γνώσης, προς κάποιον που ετοιμάζεται να τα δοκιμάσει, τον εν δυνάμει ενήλικα. 

Και, το σπουδαιότερο, είναι η έμμεση πρόταση του πώς να αποκτήσει τρυφερότητα αυτή η φυλακή. Λίγους μήνες πριν πεθάνει ο ποιητής σφραγίζει την πνευματική του αυτή κατάσταση με μια ποιητική δήλωση:

Ως νήπιος πάντοτε

στην αγκαλιά της Κυρίας Ντίνας

εσαεί νήπιος. 

Ταις αγγελικαίς, Ευρέσεις από Κυανό Κοβάλτιο, Τα Ποιήματα Β', σ. 555.

Ελισάβετ Λαλουδάκη

Της νύχτας τα βελούδα μελοποιούν Νίκο Καρούζο 

Να μελοποιούνται ποιήματα του Νίκου Καρούζου που γράφτηκαν αργά τα βράδια στο «Dada» δεν είναι κάτι το εύκολο. Ο Σαράντης Κωστάκης, συνθέτης, ερμηνευτής και κιθαρίστας του συγκροτήματος Της Νύχτας Τα Βελούδα, ο άντρας εκείνης της Μαρίας, το επιχείρησε με το cd «Θρίαμβος Χρόνου». Να «πιάσει» με τη μουσική του λίγη από εκείνη την ατμόσφαιρα. Των... ποιημάτων και της... μπάρας.

«Ο Καρούζος με έβαλε σε ένα λαβύρινθο λέξεων και νοημάτων, κυρίως μου έδειξε τι σημαίνει λακωνίζειν. Δεν κρύβει τα νοήματά του, "παίζει με ανοιχτά χαρτιά" και γι' αυτό νομίζω ότι έχει τέτοια απήχηση στους νέους σήμερα. Είναι διαχρονικός. Εξίσου σημαντική με το έργο του ήταν και η στάση ζωής του, λιτή και απέριττη. Στην ποίηση και τη ζωή του υπάρχει αντιστοιχία και λείπει το περιττό, λείπει η χασμωδία. Τι καλύτερο αλλά και πόσο δύσκολο για ένα μουσικό!», λέει ο ιδρυτής του γκρουπ Σαράντης Κωστάκης και συνεχίζει: 

«Τον Καρούζο τον διάβαζα, όμως όταν γνώρισα τον Θρίαμβο Χρόνου και κυρίως την ιστορία του, εξεπλάγην. Δεν περίμενα ο Καρούζος να έχει γράψει ποιήματα για τη γυναίκα μου. Στην αρχή με απέτρεψαν τα ποιήματα να τα μελοποιήσω. Δεν υπήρχε κανένα ορατό, σταθερό πάτημα ή ομοιοκαταληξία. Τελικά φάνηκε πως όλα υπήρχαν… αόρατα.»

Η συνέχεια μοιάζει με (εξαρχειώτικο) παραμύθι. Συνάντησε τη Μαίρη Μεϊμαράκη, πνευματική κληρονόμο και άλλοτε σύζυγο του Καρούζου, που του έδωσε την άδεια για το cd. Εβαλε στο παιχνίδι τον ντράμερ Γιάννη Λέκκα και τον μπασίστα Δημήτρη Ανδρουλάκη των Βελούδων, με τους οποίους είχε ηχογραφήσει το 2010 το cd «Καθ’ οδόν», και εξασφάλισε τη συμμετοχή της παιδικής χορωδίας του Σπύρου Λάμπρου. Και έπεισε τη διακριτική Μαρία του να εκτελέσει στο πιάνο το πιο αισιόδοξο ποίημα, την «Παραίνεση».

Να μη λυπάσαι που πέφτουν

τα φύλλα φθινόπωρο.

Η δική σου τρυφερότητα θαν τα φέρει

και πάλι στα δέντρα.

Δάκρυα μη χαλνάς· όλοι ανήκουμε

στην ανάσταση.

Η ποιητική συλλογή «Θρίαμβος χρόνου» του Νίκου Καρούζου μελοποιήθηκε το καλοκαίρι του 2014 και κυκλοφόρησε τον Μάρτη 2015 από τις εκδόσεις Απόπειρα»

Ο Σαράντης Κωστάκης μπρος σε γκράφιτι για τον ποιητή Καρούζο 

(Μάριος Βαλασόπουλος)

Π Η Γ Ε Σ

• Νίκος Καρούζος, Θρίαμβος Χρόνου, επίμετρο Ελισάβετ Λαλουδάκη, εκδόσεις Απόπειρα, Αθήνα 1997
• Μη λησμόνει την εγρήγορση, Μικέλα Χαρτουλάρη
• Ο «Θρίαμβος Χρόνου» του Νίκου Καρούζου σε ροκ μπαλάντες, Κρημνιώτη Πόλυ
• Της νύχτας τα βελούδα μελοποιούν Νίκο Καρούζο, Αντώνης Ν. Φράγκος