Όμως εσύ σωπαίνεις…Φ.Μ. Ντοστογιέφσκι, Η μειλίχια

Στα παλαιϊκά κρεβάτια

με τα πόμολα στις τέσσερις άκρες 

πλάγιασαν κι ονειρεύτηκαν

πολλοί περαστικοί αυτού του κόσμου

κι ύστερα αποκοιμήθηκαν 

γλυκείς κι απληροφόρητοι

σαν τους νεκρούς στα παλιά κοιμητήρια

Όμως εσύ σωπαίνεις…

Τάσος Λειβαδίτης: «Αυτός που σωπαίνει»

Ivan Kramskoy, A Girl With Her Hair Unbraided (1873)

__________________ 

Ποιος ήμουν και ποια ήταν...

Εγώ, ολιγόλογος, ευγενής και αυστηρός. Αυστηρότητα για μένα σημαίνει ψυχρότητα:

- Το κάνω μόνο και μόνο για εσάς. Εγώ, εκτός από χρυσό και ασήμι δεν αγοράζω τίποτα.

Ήμουν κακιασμένος, το έκανα σκόπιμα, προσχεδιασμένα, ήθελα να την δοκιμάσω. Είχα αρχίσει να κάνω ορισμένες σκέψεις γι' αυτήν. Προσπάθησα προσεκτικά κι έμαθα κάθε τι που σχετιζόταν με εκείνη.

Την έβλεπα πλέον ως δική μου και δεν αμφέβαλλα καθόλου για τη δύναμή μου. Είναι πολύ ηδονική αυτή η σκέψη, όταν δεν αμφιβάλεις για τίποτα.

Εκείνη, νέα, δεκαέξι χρονών παρά τρεις μήνες, λεπτούλα, ξανθούλα, ούτε πολύ ψηλή ούτε πολύ κοντή, μάτια γαλανά, μεγάλα, εκφραστικά. Έψαχνε δουλειά, έστω και «αμισθί, μόνο με παροχή τροφής». Όχι, δεν βρήκε δουλειά!

Έπαιρνε ό,τι της έδινα για τα πράγματα που έφερνε να ενεχυροδανείσει, ευτελούς αξίας, πολύτιμα όμως απομεινάρια του κομματιού της ζωής της που είχε πρόωρα τελειώσει, όταν πέθαναν και οι δυο γονείς της. Κι όταν έφερε εκείνη την εικόνα της Παναγίας, οικογενειακή παλιά, της έδωσα δέκα ρούβλια - τ' άξιζε η εικόνα - αρνήθηκε, χαμογέλασε και πήρε πέντε.

- Βλέπετε, της είπα, μισοαστεία - μισοσοβαρά, «εγώ, είμαι μέρος εκείνου του συνόλου το οποίο θέλει να κάνει κακό, αλλά κάνει το καλό...»

Στην φράση αυτή ο Μεφιστοφελής συμβουλεύει τον Φάουστ. Σας παρακαλώ, μην θεωρείτε ότι δεν έχω καθόλου γούστο ώστε να προσπαθήσω να καλύψω τον ρόλο μου ως ενεχυροδανειστή και να σας παρουσιαστώ ως Μεφιστοφελής.

Ο ενεχυροδανειστής είναι πάντα ενεχυροδανειστής. Το ξέρουμε καλά αυτό.»

Αγαθή και μειλίχια, δεν προσπαθούσε να ξεφύγει από τις ερωτήσεις μου, απαντούσε φειδωλά, αλλά απαντούσε. Η ζωή της ήταν τρομερή. Πώς μπορούσε ακόμη να γελάει, πώς μπορούσε να ενδιαφέρεται για τα λόγια του Μεφιστοφελή, ενώ ζούσε τόσο άσχημα.

Μεγαλοψυχία! Στο χείλος του γκρεμού και την ενέπνεαν τα λόγια του Γκαίτε.

Arnold Böcklin, Portrait of Myself with Death playing a violin (1872)

___________

Η πρόταση γάμου

Όρθιος μπροστά στην πόρτα της - απορημένη εκείνη που την κάλεσα -  έγινα ο απελευθερωτής της. Ευθυτενής, με καλή αγωγή και ....μάλλον όμορφος της είπα ότι θα ήμουν ευτυχής και θα το θεωρούσα τιμή μου.......

Οι δυο θείες βιάζονταν να την πουλήσουν στον χήρο μπακάλη, που αφού έθαψε ήδη δυο συζύγους, την καλόβλεπε. Ήρεμη και φτωχιά, ό,τι πρέπει για να μεγαλώσει τα ορφανά παιδιά του.

Την εποχή εκείνη δεν φοβόμουν τίποτα και κανένα, πόσο μάλλον τον χοντρό μαγαζάτορα... Μίλησα για τον εαυτό μου pro και contra. Παρουσίασα ευγενικά τα μειονεκτήματά μου - μ' ένα ύφος ιδιαίτερης υπερηφάνειας - αλλά αυτό δεν με εμπόδισε να αναφερθώ και στα προτερήματά μου -  εννοείται ... ούτε λέξη για αγαθοεργία - και στους στόχους μου: Ενεχυροδανειστής έγινα, επειδή έχω στόχο - ναι είχε δίκιο - αν και το είπε εντελώς αθώα: Εκδικούμαι την κοινωνία.

- Δεν είμαι ιδιαίτερα ταλαντούχος, δεν είμαι ιδιαίτερα έξυπνος, ίσως μάλιστα όχι ιδιαίτερα γενναίος, ιδιαίτερα ευτελής εγωιστής και είναι πολύ, πάρα πολύ πιθανόν να διαθέτω πολλές δυσάρεστες ιδιαιτερότητες σε ορισμένα πράγματα. Παρόλα αυτά, διαθέτω ακόμη αυτό κι αυτό και το άλλο..... 

Τελικά, νίκησα! Εκεί στην πόρτα εκείνη μου είπε «ναι», θα πρέπει όμως... θα πρέπει να προσθέσω ότι εκεί, στην πόρτα, εκείνη σκέφτηκε πολύ πριν πει το «ναι».

Amedeo Modigliani, Bride And Groom (The Couple), 1915 

___________

....μεγάλος τεχνίτης στο να μιλάω σιωπηλά...

Ηδονική η αίσθηση της ανισότητας, εγώ σαράντα ενός, αυτή δεκαέξι. Προίκα δεν είχε βέβαια, εγώ της έφτιαξα - ποιος άλλος θα μπορούσε να το κάνει; 

Με δεχόταν με αγάπη και σεβασμό, μου διηγιόταν, με τη γοητευτική βιασύνη της νιότης, τα πάντα για την παιδική της ηλικία, την εφηβεία της, το πατρικό της σπίτι, για τον πατέρα και τη μητέρα της. Στον θαυμασμό της αντιδρούσα με σιωπή, ευνοϊκή εννοείται... 

Ήμουν ένα μυστήριο γι αυτήν και ήμουν ταυτόχρονα εκείνος που υποδαύλιζε αυτό το μυστήριο. Ήθελα να την υποχρεώσω να το λύσει. Υποτάχτηκε δίχως να βαρυγκομάει.

Είμαι μεγάλος τεχνίτης στο να μιλάω σιωπηλά, όλη μου τη ζωή μιλούσα σιωπηλά και έζησα μέσα μου ολόκληρες τραγωδίες σιωπηλά. 

Τι επηρμένος άνθρωπος που είμαι! Ήθελα να μάθει μόνη της, δίχως εμένα, ούτε από διηγήσεις πρόστυχων ανθρώπων, ήθελα να μαντέψει μόνη της για τον άνθρωπο αυτόν και να τον κατανοήσει! Την έβαλα σπίτι μου και ήθελα τον απόλυτο σεβασμό της. Ήθελα να στέκεται μπροστά μου και να προσεύχεται για τις συμφορές που με είχαν βρει, το άξιζα αυτό. 

Ω, πάντα ήμουν επηρμένος, πάντα πίστευα ότι μου αξίζουν ή όλα ή τίποτα! Γι’ αυτό και δεν είμαι ευτυχώς άνθρωπος που συμβιβάζεται εύκολα, ήθελα τα πάντα... Γι’ αυτό και τότε υποχρεώθηκα να φέρομαι κατ’ αυτόν τον τρόπο: «Μόνη σου ανακάλυψέ τα και εκτίμησέ τα!».

Ο δικός μου άθλος...... Όχι, για προσπαθήστε τον άθλο της μεγαλοθυμίας, που είναι δύσκολη, ήρεμη, σιωπηλή, δίχως λάμψη, άθλος που συκοφαντείται......μεγάλες θυσίες και καμιά αναγνώριση... Εγώ, ένας λαμπρός άνθρωπος, ο τιμιότερος των ανθρώπων πάνω στη γη,  να παρουσιάζομαι στους άλλους ως απατεώνας....

Στην αρχή εκείνη έφερνε αντιρρήσεις, στη συνέχεια όμως άρχισε να σιωπά, να σιωπά εντελώς και μόνο τα μάτια της άνοιγαν διάπλατα όσο με άκουγε, εκείνα τα μεγάλα, τα μεγάλα της ερευνητικά μάτια. Εκτός απ’ αυτό, όμως, ξαφνικά είδα ένα χαμόγελο, ένα χαμόγελο δυσπιστίας, σιωπηλό, ένα δυσάρεστο χαμόγελο. Με το χαμόγελο αυτό την έφερα σπίτι μου. Είναι αλήθεια ότι από εκεί να φύγει δεν μπορούσε, δεν είχε να πάει πουθενά...

Ivan Kramskoy, Russian Girl In A Blue Shawl (1882)

____________

..εκείνη φταίει, εκείνη φταίει!

Το κυριότερο εδώ ήταν το ενεχυροδανειστήριο.

Και τι έγινε που είμαι ενεχυροδανειστής, εγώ ο ευγενέστερος των ανθρώπων;

Ναι, είχα κάθε δικαίωμα να θέλω να εξασφαλίσω τη ζωή μου, να μαζέψω τριάντα χιλιάδες μέσα σ’ ένα χρόνο και να τελειώσω τη ζωή μου κάπου στην Κριμαία, μακριά από όλους, μαζί με την αγαπημένη μου γυναίκα, με την οικογένεια, που αν θέλει ο θεός θα μου χαρίσει, βοηθώντας τούς συγχωριανούς μου.

Εννοείται ότι τα σχέδιά μου δεν τα έμαθε ποτέ. Αν τα έλεγα φωναχτά θα μπορούσαν ν' ακουστούν ως ανοησίες. Να, πού οφείλεται η επηρμένη μου σιωπή, γιατί εγώ ήμουν εκείνος που επέμενε να σιωπά, όχι εκείνη.....

Εκείνη ορμούσε και κρεμόταν από το λαιμό μου, ήθελε να μ' αγαπήσει....

«Μια γυναίκα που αγαπάει, συγχωρεί ακόμη και τα ελαττώματα, ακόμη και τις κακίες της αγαπημένης της ύπαρξης. Ούτε κι ο ίδιος δεν θα μπορούσε να βρει καλύτερες δικαιολογίες για τις κακίες του από εκείνη. Αυτή είναι μεγαλοψυχία - μόνο που δεν είναι κάτι πρωτότυπο. Τις γυναίκες τις κατέστρεψε αυτή η έλλειψη πρωτοτυπίας.»

Και γω; Ποιος μπορεί να πει ότι δεν την αγαπούσα; Κι όμως, αντιμετώπιζα με ψυχρότητα τις διαχύσεις της, μου φαίνονταν αρρωστημένες, υστερικές, εγώ ήθελα στέρεη ευτυχία, ήθελα το σεβασμό της. Γιατί να μην τα καταλάβει όλα αυτά;

«Όλα ήταν ξεκάθαρα· το σχέδιό μου ήταν ξεκάθαρο σαν τον ουρανό: Αυστηρός, υπερήφανος, δεν χρειάζομαι ηθική παρηγοριά από κανένα, υποφέρω σιωπηλά». Έτσι ήταν· δεν έλεγα ψέματα, δεν έλεγα ψέματα!

«Στη συνέχεια θα δει και μόνη της ότι είμαι μεγαλόψυχος» — μόνο που δεν μπόρεσε να το δει — «και όταν το διαπιστώσει τότε θα το εκτιμήσει δέκα φορές περισσότερο και θα πάει κατ’ ανέμου, σταυρώνοντας τα χέρια στο στήθος της».

Ω πόσο άσχημη είναι η αλήθεια πάνω στη γη! Αυτή η πανέμορφη, αυτή η μειλίχια, αυτός ο ουρανός, ήταν τύραννος, ένας ανυπόφορος τύραννος της ψυχής μου, ο βασανιστής μου!

Είμαι άνθρωπος γενναίος και υπερήφανος!

Δεν είμαι ένοχος...

Λοιπόν, θα πω την αλήθεια. Δεν φοβάμαι να αντιμετωπίσω την αλήθεια κατάματα: εκείνη φταίει, εκείνη φταίει!

Carl Larsson, Lamplight Interior from Dalecarlia 

_____________

Η μειλίχια εξεγείρεται

Της απαγόρευσα  να ασχολείται με τη δουλειά μου, όταν ξαφνικά αποφάσισε να πληρώνει κατά το δοκούν, να αποτιμά τα πράγματα ακριβότερα απ’ ό,τι άξιζαν στην πραγματικότητα. 

Καυγαδίσαμε. Δίχως να υψώσω τη φωνή μου, της είπα ήρεμα ότι τα χρήματα είναι δικά μου, ότι εγώ δικαιούμαι να βλέπω τη ζωή με τα δικά μου μάτια και ότι, όταν την κάλεσα να έρθει να μείνει μαζί μου, δεν της έκρυψα τίποτα από όλα αυτά.
Πετάχτηκε ξαφνικά, θύμωσε, άρχισε να με κλωτσάει· έγινε θηρίο, ήταν ένα εξαγριωμένο θηρίο.Με χλεύασε κατάμουτρα και έφυγε από το διαμέρισμα.

Το ζήτημα ήταν ότι δεν είχε κανένα δικαίωμα να βγει από το διαμέρισμα. Είχαμε συμφωνήσει, από τότε ακόμη που ήμασταν αρραβωνιασμένοι, ότι δεν θα πήγαινε πουθενά χωρίς εμένα. 

Αποδείχτηκε ότι ήταν ύπαρξη εξεγερμένη, επιθετική, δεν μπορώ να πω αναίσχυντη, ήταν όμως απρεπής και εριστική. Ήταν σα να επιζητούσε να μαλώσουμε. Η μειλίχια ωστόσο έκφρασή της με εμπόδιζε.

Όταν κάτι τέτοιες εξεγείρονται, όταν ξεπερνούν τα όρια, ενώ καταλαβαίνουν πολύ καλά τι κάνουν, επιμένουν να τα καταστρέφουν όλα. Πιέζουν τον εαυτό τους να κάνουν πράγματα που ούτε η σοφία αλλά ούτε και το αίσθημα της ντροπής για τον ίδιο τους τον εαυτό μπορούν να τις συγκρατήσουν. Γι’ αυτό και λένε πράγματα που ξεπερνούν τα όρια, σε τέτοιο σημείο που δεν πιστεύεις στ’ αυτιά σου.

Η επιρρεπής προς την διαφθορά ψυχή, απεναντίας, προσπαθεί να τα στρογγυλέψει τα πράγματα, συμπεριφέρεται πολύ χειρότερα, αλλά πάντα μέσα στα πλαίσια της ευταξίας και της ευπρέπειας, θέλοντας να παρουσιαστεί ανώτερη ηθικά από εσάς.

- Είναι αλήθεια ότι σας έδιωξαν από το σύνταγμα γιατί δειλιάσατε να λάβετε μέρος σε μια μονομαχία; με ρώτησε ξαφνικά με τα μάτια της να λάμπουν.

- Σας έδιωξαν ως δειλό;

Ναι, με έδιωξαν ως δειλό. Αλλά δειλός δεν είμαι. Χρειαζόταν  περισσότερο θάρρος να αρνηθείς να μονομαχήσεις, να εξεγερθείς απέναντι στην τυραννική τους απόφαση και να υποστείς τις συνέπειες. Αυτή τη φορά με ανάγκασε να σπάσω τη σιωπή μου, να δικαιολογήσω τον εαυτό μου.

Δέχτηκε να συναντηθεί με κείνον τον Γιεφίμοβιτς, πρώην συνάδελφό μου, ένα άθλιο πλάσμα με ποταπή ψυχή. Φταίει ο ορμητικός της χαρακτήρας, φταίει που ήθελε να με κάνει να ζηλέψω... ήμουν εκεί, πίσω από την πόρτα μ' ένα ρεβόλβερ στην τσέπη μου, τ' άκουσα όλα! 

Τι φως τα λόγια της, πόσο ευφυείς οι απαντήσεις της, τόσο αθώο το γέλιο της, η ιερή περιφρόνηση της αμαρτίας! Εκείνος ο γελοίος μόνο χλευασμό κατάφερε να προκαλέσει σ'ένα πλάσμα αγνό και αναμάρτητο.  Σα να μου ήταν γνωστά όλα αυτά. Σα να τα είχα προκαλέσει για να επιβεβαιωθώ.Θα μπορούσα άραγε να φανταστώ κάτι άλλο; Γιατί την αγάπησα, γιατί την εκτίμησα, γιατί την παντρεύτηκα; 

Διέκοψα απότομα τη σκηνή, την κρατούσα από το χέρι, ήταν έκπληκτη, δεν προέβαλλε όμως καμιά αντίσταση. Επιστρέψαμε σπίτι δίχως να ανταλλάξουμε ούτε μια κουβέντα κατά τη διαδρομή.

Φτάνοντας στο σπίτι, κάθισε σε μια καρέκλα και με κοίταζε επίμονα. Ήταν πολύ χλωμή. Τα χείλη της κατά διαστήματα σχημάτιζαν ένα ειρωνικό χαμόγελο, με κοιτούσε όμως με ένα θριαμβευτικό και αυστηρό ύφος, αφού το πρώτο διάστημα ήταν πεισμένη ότι θα την σκοτώσω με το ρεβόλβερ. Εγώ όμως σιωπηλά έβγαλα το ρεβόλβερ από την τσέπη μου και το άφησα πάνω στο τραπέζι. Εκείνη κοιτούσε πότε εμένα και πότε το ρεβόλβερ.

 Έμεινε ακίνητη για μια ακόμη ώρα, εγώ είχα ήδη ξαπλώσει. Έσβησε μετά το κερί και ξάπλωσε ντυμένη στο ντιβάνι κοντά στον τοίχο. Για πρώτη φορά δεν ξάπλωσε κοντά μου.

Ivan Kramskoy, Inconsolable Grief ( 1884)

___________

Εκείνη ηττήθηκε οριστικά...

Όμως εκείνος ο χθεσινός δειλός, που ως δειλός εκδιώχθηκε από τους συντρόφους του, νίκησε. Εκείνη ηττήθηκε οριστικά...

Ανοίγοντας τα μάτια μου, συνάντησα το βλέμμα της και νιώθοντας το ρεβόλβερ στον κρόταφό μου, τα έκλεισα και τα κράτησα κλειστά. Ήμουν έτοιμος να πεθάνω.

Τι να την κάνω τη ζωή μετά το ρεβόλβερ που με σημάδευε και το κρατούσε το πλάσμα που λάτρευα;

Όταν άνοιξα τα μάτια, εκείνη δεν ήταν στο δωμάτιο.

Βγήκα και πήγα προς το σαμοβάρι. Κάθισα σιωπηλός στο τραπέζι και μου έδωσε ένα φλιτζάνι τσάι. Μετά από πέντε λεπτά γύρισα και την κοίταξα. Ήταν πολύ χλωμή και με κοιτούσε.

Μετά το τσάι έκλεισα το ενεχυροδανειστήριο, πήγα στην αγορά και αγόρασα ένα σιδερένιο κρεβάτι και ένα χώρισμα. Επιστρέφοντας στο σπίτι, διέταξα να τοποθετήσουν το κρεβάτι στο σαλόνι και να το χωρίσουν από τον υπόλοιπο χώρο με το χώρισμα.

Ήταν το κρεβάτι της, αλλά δεν της είπα λέξη γι’ αυτό.

Και χωρίς λόγια κατάλαβε .....Τη νύχτα εκείνη σιωπηλά ξάπλωσε στο νέο της κρεβάτι: ο γάμος κλονίστηκε, «εκείνη ηττήθηκε αλλά δεν συγχωρήθηκε».

Τη νύχτα παραμιλούσε, το πρωί είχε πυρετό. Έμεινε στο κρεβάτι για έξι εβδομάδες.

Αντέχοντας τη δοκιμασία με το ρεβόλβερ, εκδικήθηκα το θλιβερό μου παρελθόν.

Έξι βδομάδες.. κανείς δεν ξέρει τι τράβηξα, πόσο υπέφερα... Δεν μπορούσα να φανταστώ ότι θα πέθαινε δίχως να τα μάθει όλα αυτά.

Όταν συνήλθε, φρόντισα να μην τη συναντώ συχνά. Ναι, είναι αλήθεια, ήμασταν τελείως σιωπηλοί. Εκείνη συγκλονισμένη, βαριά ηττημένη κι εγώ αποφασισμένος να μεταθέσω το μέλλον μας όσο γίνεται πιο πολύ και να απολαμβάνω αυτό το αίσθημα του θριάμβου. 

Πώς θα μπορούσα, δίχως τη βοήθεια της καταστροφής που μας βρήκε με το ρεβόλβερ, να την πείσω ότι δεν είμαι δειλός και ότι τότε άδικα με κατηγόρησαν ως δειλό στο σύνταγμα; Η καταστροφή μας πρόλαβε όμως.

Αντέχοντας τη δοκιμασία με το ρεβόλβερ, εκδικήθηκα όλο το θλιβερό μου παρελθόν.

Παρόλο όμως που κανείς δεν έμαθε τίποτα για όλα αυτά, εντούτοις εκείνη γνώριζε, και αυτό ήταν για μένα απολύτως ικανοποιητικό, γιατί εκείνη ήταν για μένα τα πάντα στη ζωή, όλες μου οι ελπίδες για το μέλλον που έτρεφα στα όνειρά μου! Ήταν ο μοναδικός άνθρωπος τον οποίο ετοίμαζα για μένα· άλλον δεν ήθελα και δεν χρειαζόμουν. 

Τότε όμως εκείνη τα κατάλαβε όλα. Κατάλαβε εντέλει ότι άδικα βιάστηκε να υιοθετήσει την άποψη των εχθρών μου. Η σκέψη αυτή με έφερνε σε έκσταση. Στα μάτια της πλέον δεν θα ήμουν κάποιος άθλιος, αλλά απλά ένας παράξενος άνθρωπος, όμως και η σκέψη αυτή τώρα, μετά απ’ όλα όσα συνέβησαν, δεν μου αρέσει καθόλου: η παραξενιά δεν είναι αμαρτία, απεναντίας, ορισμένες φορές γοητεύει τον γυναικείο χαρακτήρα. 

Με μια λέξη, επίτηδες οδήγησα τα  πράγματα στη λύση αυτή: όλα όσα έγιναν ήταν αρκετά ικανοποιητικά για την ηρεμία μου και αποτελούνταν από πλήθος εικόνων και υλικών για να συνεχίσω να ονειρεύομαι. Η αθλιότητα είναι ότι είμαι ονειροπόλος: για μένα το υλικό αρκούσε, ενώ για εκείνη πίστευα ότι θα περιμένει.

Carl Larsson, Convalescence 

_________

...σα να ήταν εκείνη που με είχε προσβάλει..

Πέρασε ολόκληρος ο χειμώνας... περιμένοντας κάτι. Κατέβαλλα μεγάλη προσπάθεια να φαίνεται ότι σιωπούμε αλλά και να συζητούμε μονιασμένα. Το έκανα επίτηδες, προκειμένου — όπως πίστευα — να της δώσω «πίστωση χρόνου» κι υποδαύλιζα τη σκέψη μου σε τέτοιο σημείο σα να ήταν εκείνη που με είχε προσβάλει.

Ήταν τόσο μειλίχια και τόσο αδύναμη μετά την ασθένειά της... Πίστευα ότι όλα αυτά είναι ένα παιχνίδι. 

Ακόμη και τότε, όταν εγώ υπονόμευσα το γάμο μας, όταν αγόρασα το κρεβάτι και το χώρισμα, ποτέ δεν μπόρεσα να την δω ως φταίχτρα..... είχα την πρόθεση να τη συγχωρήσω από την πρώτη κιόλας ημέρα, πριν ακόμη αγοράσω το κρεβάτι. Με μια λέξη, αυτή είναι η παραξενιά μου, γιατί είμαι πολύ αυστηρός σε ηθικά ζητήματα.

Απεναντίας, στα μάτια μου ήταν ηττημένη, μειωμένη και διαλυμένη, πράγμα που ορισμένες φορές με έκανε να την λυπάμαι πολύ, αν και παρόλα αυτά η ιδέα να την μειώσω μου άρεσε ορισμένες φορές. Η ιδέα αυτής της ανισότητας μου άρεσε πολύ...

Εκείνη παρέμενε σκεπτική, δεν εννοώ σιωπηλή, αλλά όντως σκεπτική. Είχε αδυνατίσει τρομερά, το πρόσωπό της ήταν χλωμό, τα χείλη της το ίδιο και τις νύχτες ιδιαίτερα, άκουγα ένα μικρό ξηρό βήχα. Ανησύχησα τρομερά, κάλεσα το γιατρό, δίχως να πω στην ίδια τίποτα. 

Κατάλοιπα της ασθένειας, είπε, και ότι καλό θα ήταν την άνοιξη να πάμε στη θάλασσα, ή, εάν αυτό είναι αδύνατο, τότε απλά να μετακομίσουμε σε κάποιο εξοχικό σπίτι.

Όταν ο γιατρός έφυγε, εκείνη μου είπε ξαφνικά εντελώς σοβαρά, κοιτώντας με στα μάτια:

- Είμαι απολύτως, απολύτως υγιής.

Μόλις όμως ξεστόμισε τα λόγια αυτά, κοκκίνισε ξαφνικά από ντροπή. Ντροπή μάλλον ήταν: ντρεπόταν που εγώ, ο σύζυγός της, ενδιαφερόμουν για εκείνη ως πραγματικός σύζυγος. Δεν κατάλαβα τίποτα και δέχτηκα το κοκκίνισμά της ήρεμα.

Giovanni Strazza, The Veiled Virgin

___________

Και το πέπλο ξαφνικά έπεσε.....

Ένα μήνα αργότερα, στις πέντε η ώρα, τον Απρίλιο, μια ιδιαίτερα ηλιόλουστη μέρα, καθόμουν στο ενεχυροδανειστήριο και έκανα λογαριασμούς. Ξαφνικά, την ακούω να τραγουδάει σιγά-σιγά στο δωμάτιό της, όπου καθόταν στο τραπέζι και δούλευε...

Μέχρι τότε ποτέ δεν την είχα ακούσει να τραγουδάει, ούτε καν τις πρώτες ημέρες, όταν την έφερα σπίτι μου ή όταν είχαμε φτάσει στο χείλος του χωρισμού, απειλώντας με το ρεβόλβερ. Τραγουδούσε ένα τραγουδάκι τόσο αδύναμα — ω, όχι για να μελαγχολήσει, αλλά σαν η φωνή της να μην μπορούσε να πει κάτι πιο δυνατό, σαν η φωνούλα της να έβγαινε με το ζόρι, σα να ήταν άρρωστο το ίδιο το τραγούδι.

Όχι, τότε ακόμη δεν την λυπόμουν, τότε ένιωθα κάτι άλλο. Στην αρχή, μα την αλήθεια, στις πρώτες στιγμές, ένιωθα ξαφνικά μια ακατανόητη και παράξενη έκπληξη, παράξενη, ναι παράξενη, αρρωστημένη, σχεδόν εκδικητική:

«Τραγουδάει μπροστά μου! Μήπως με ξέχασε;»

- Εκείνη τραγουδάει; είπα άθελά μου στη Λουκερία. Εκείνη δεν καταλάβαινε και με κοιτούσε, συνεχίζοντας να μην καταλαβαίνει κι εγώ άλλωστε ήμουν πολύ ακατανόητος.

- Πρώτη φορά τραγουδάει;

- Όχι, όταν δεν είστε εδώ τραγουδάει πάντα, απάντησε η Λουκερία. [.....]

Η ραγισμένη, αδύναμη, διακεκομμένη νότα ξαφνικά αντήχησε μέσα στην ψυχή μου. Πιάστηκε η ανάσα μου. Εξαφανιζόταν μπροστά από τα μάτια μου το πέπλο!

Το ότι τραγουδούσε κατά την παρουσία μου, λησμονώντας ότι ήμουν εκεί, ήταν ξεκάθαρο μα και συνάμα παράξενο.

Μπήκα στο δωμάτιο· εκείνη καθόταν στη θέση της, έραβε με σκυμμένο το κεφάλι, μα δεν τραγουδούσε πια. Φευγαλέα και δίχως περιέργεια με κοίταξε, δεν ήταν όμως βλέμμα αυτό, αλλά μια απλή χειρονομία, συνηθισμένη και αδιάφορη, όταν κάποιος σηκώνει το κεφάλι του τη στιγμή που κάποιος άλλος μπαίνει στο δωμάτιο.

Την πλησίασα και κάθισα κοντά της σαν αλλοπαρμένος...κι εγώ δεν ήξερα τι να πω και μου κοβόταν η αναπνοή.

— Επαναλαμβάνω... ξέρεις... πες κάτι! — ψέλλισα ξαφνικά μια ανοησία — ω, δεν είχα μυαλό!

Εκείνη πετάχτηκε ξαφνικά και απομακρύνθηκε γεμάτη φόβο, κοιτώντας το πρόσωπό μου, όταν ξαφνικά μια αυστηρή έκπληξη φάνηκε στα μάτια της. Ναι, αυστηρή έκπληξη. Με κοιτούσε με τα μεγάλα της μάτια. Αυτή η αυστηρότητα, αυτή η αυστηρή έκπληξη μ’ έκανε να τα χάσω:

- «Ώστε αγάπη θέλεις, ε; αγάπη;», σα να με ρωτούσε ξαφνιασμένη με την έκπληξή της αυτή, παρόλο που έμενε σιωπηλή. 

Edvard Munch, Man and Woman by the Window with Potted Plants (1911)

____________

.....αύριο θα γίνει «κάτι άλλο».

Εγώ όμως όλα τα κατάλαβα, όλα. Όλα μέσα μου κλονίστηκαν και ρίχτηκα στα πόδια της. 

Φιλούσα τα πόδια της με αγαλλίαση, ευτυχισμένος. Ναι, με ευτυχία, μεγάλη και ατελείωτη και με πλήρη συνείδηση της αδιέξοδης απογοήτευσής μου!

Έκλαιγα, ψέλλιζα, να μιλήσω δεν μπορούσα. ... εκείνη με κοιτούσε παράξενα, άγρια θα έλεγα, βιαζόταν να καταλάβει τι σήμαιναν όλα αυτά και έτσι μου χαμογέλασε. Ντρεπόταν πολύ που της φιλούσα τα πόδια, τα τραβούσε συνέχεια, εγώ όμως αμέσως φιλούσα το πάτωμα στο σημείο όπου μέχρι πριν λίγο πατούσαν τα πόδια της.

Το είδε αυτό και αμέσως άρχισε να γελάει από ντροπή, τα χέρια της άρχισαν να τρέμουν. Συνέχισα να της ψελλίζω ότι την αγαπώ, ότι δεν θα σηκωθώ «αν δεν με αφήσεις να φιλήσω το φόρεμά σου... όλη μου τη ζωή θα προσεύχομαι για σένα...».
Δεν ξέρω, δεν θυμάμαι... Εκείνη όμως ξαφνικά την έπιασαν λυγμοί και έτρεμε σύγκορμη· την έπιασε μια τρομερή κρίση υστερίας. Την είχα τρομάξει.

Την έβαλα στο κρεβάτι. Όταν η κρίση πέρασε, εκείνη ανασηκώθηκε λίγο και με ύφος ταλαιπωρημένο πολύ, μ’ έπιασε από τα χέρια και με παρακάλεσε να ηρεμήσω:

«Φτάνει πια, μη βασανίζεστε άλλο, ηρεμήστε!», και ξανάρχισε να κλαίει.

Της μιλούσα και της έλεγα ότι θα πάμε στη Μπουλόν να κολυμπήσουμε στη θάλασσα, ότι θα κλείσω το ένεχυροδανειστήριο, ότι θα ξεκινήσουμε από την αρχή......Με άκουγε και φοβόταν. Φοβόταν ολοένα και πιο πολύ.

«Τίποτα άλλο δεν θα σου ζητήσω», επαναλάμβανα συνεχώς, «μη μου απαντάς, μη μου δίνεις καμιά σημασία, άφησέ με μόνο να σε κοιτάζω από μια γωνιά, να σε κοιτάζω, κάνε με πράγμα σου, σκυλάκι σου...».

Εκείνη έβαλε τα κλάματα.

— Κι εγώ που νόμισα ότι θα με αφήσετε, μου είπε ξαφνικά, άθελά της ίσως, δίχως να αντιληφθεί τι είπε.

Ω, αυτή ήταν η πιο σημαντική απ’ όλες, η μοιραία της λέξη και η πιο κατανοητή σε μένα εκείνο το απόγευμα, σαν μαχαιριά στο στήθος μου! Η λέξη αυτή μ’ έκανε να τα καταλάβω όλα βαθιά μέσα μου......Ω, πόσο τη βασάνισα εκείνο το απόγευμα και το ήξερα πολύ καλά, αλλά συνεχώς σκεφτόμουν ότι όλα τώρα θα τα διορθώσω.

Πίστευα ότι αύριο θα γίνει «κάτι άλλο», τυφλά, ανόητα, παθιασμένα. Περίμενα μόνο την αυριανή ημέρα. «Θα ξυπνήσει αύριο και θα της τα πω όλα αυτά και τότε θα καταλάβει». Το κυριότερο ήταν το ταξίδι στη Μπουλόν. Σκεφτόμουν συνέχεια ότι η Μπουλόν είναι τα πάντα, ότι στη Μπουλόν όλα θα τελειώσουν οριστικά.

«Στη Μπουλόν, στη Μπουλόν!...» Σαν τρελός περίμενα να ξημερώσει.

Gustav Vigeland, Nordic Thoughts

_________

Ας περίμενε μια στάλα ακόμη...

Ας περίμενε λίγο ακόμη, μια στάλα ακόμη ας περίμενε κι εγώ θα έδιωχνα τον τρόμο! Βλέπετε είχαμε από καιρό γίνει ξένοι ο ένας προς τον άλλον, είχαμε αποξενωθεί εντελώς και ξαφνικά συνέβησαν όλα αυτά.... Εγώ όμως δεν έβλεπα τον τρόμο της, βιάστηκα πολύ, η εξομολόγηση όμως χρειάζεται, είναι αναγκαία, τι θα γινόμασταν δίχως την εξομολόγηση! 

Δεν της έκρυψα ούτε κι εκείνο που έκρυβα όλη μου τη ζωή. Της εξήγησα ότι το ενεχυροδανειστήριο ήταν αποτέλεσμα της απώλειας της βούλησης και του νου μου, η προσωπική μου ιδέα για αυτοεγκωμιασμό και αυτοθαυμασμό.... δείλιασα, όχι για τη μονομαχία, αλλά γιατί είχα μεγάλη ιδέα για τον εαυτό μου, φοβόμουν ότι όλα αυτά θα φανούν ανόητα....... Στη συνέχεια δεν ήθελα να το παραδεχτώ και τους βασάνιζα όλους, και εκείνη για τον ίδιο λόγο τη βασάνιζα, και ότι την παντρεύτηκα για να την βασανίζω. 

«Νόμιζα ότι θα με αφήσετε......» Ω, σκέψη δεκάχρονου κοριτσιού! Πίστευε ότι στ΄αλήθεια θα ζούμε έτσι: εκείνη να κάθεται στο τραπέζι της, εγώ στο δικό μου και οι δυο μας θα ζούμε έτσι μέχρι να φτάσουμε τα εξήντα μας χρόνια. Ξαφνικά όμως, την πλησιάζω ως σύζυγος και στο σύζυγο χρειάζεται αγάπη! Ω, πόσο την παρεξήγησα, πόσο τυφλωμένος ήμουν!

Σήμερα το πρωί με πλησίασε, στάθηκε δίπλα μου, σταύρωσε τα χέρια της και άρχισε να μου λέει ότι είναι ένοχη, ότι οι ενοχές τη βασάνιζαν όλο το χειμώνα, την βασανίζουν και τώρα... ότι εκτιμά αφάνταστα την μεγαλοψυχία μου.....«θα είμαι η πιστή σας σύζυγος, θα σας σέβομαι....».

Τότε πετάχτηκα και σαν τρελός την αγκάλιασα! Φίλησα το πρόσωπό της, τα χείλη της, ως σύζυγος μετά από μεγάλο χωρισμό. κατόπιν έφυγα, έλειψα μόλις δυο ώρες... Πήγα να διευθετήσω το ζήτημα των διαβατηρίων μας για να πάμε στο εξωτερικό.... 

Man and Woman by Edvard Munch 

__________

Μια στάλα αίμα......

Αν γύριζα πέντε, μόλις πέντε λεπτά νωρίτερα! Βλέπω κόσμο μπροστά στην πόρτα μας, όλα τα βλέμματα πέφτουν πάνω μου... Την πλησίασα σιωπηλά και την κοιτούσα για ώρα πολλή...

Θυμάμαι μόνο έναν μικροαστό: μου φώναζε συνέχεια ότι μια «στάλα αίμα, μια στάλα αίμα βγήκε από το στόμα της, μια στάλα, μια στάλα!», και μου έδειχνε το αίμα που είχε πέσει πάνω σε μια πέτρα. 

Εγώ, μου φαίνεται, άγγιξα το αίμα με το δάχτυλό μου και το λέρωσα, κοιτάζω το δάχτυλο, ενώ εκείνος συνέχιζε να μου λέει: «Μια στάλα, μια στάλα!»

- Τι θα πει «μια στάλα»; φώναξα με όλη μου τη δύναμη και όρμησα εναντίον του...

Ω, βαρβαρότητα, βαρβαρότητα! Παρεξήγηση! Ψέματα! Αδύνατον!

Άργησα μόλις πέντε λεπτά....

Για ποιο λόγο πέθανε αυτή η γυναίκα; Τρόμαξε από την αγάπη μου — με ρώτησε πολύ σοβαρά: να την αποδεχτεί ή να μην την αποδεχτεί; - και δεν άντεξε το βάρος του ερωτήματος αυτού γι’ αυτό και προτίμησε να πεθάνει. 

Έδωσε πολλές υποσχέσεις, τρόμαξε ότι δεν θα μπορέσει να τις τηρήσει. Θα την άφηνα έτσι — αν ήθελε να μείνει έτσι — έτσι θα την άφηνα. Δεν με πίστεψε όμως, να τι έγινε! Όχι, όχι, λέω ψέματα, δεν είναι έτσι τα πράγματα. 

Απλά και μόνο γιατί θα έπρεπε να μου φερθεί έντιμα: να με αγαπάει, να με αγαπάει ολοκληρωτικά... Και εφόσον ήταν τόσο σοφή, τόσο αγνή ώστε να συμβιβαστεί με μια τέτοια αγάπη, τότε σίγουρα δεν ήθελε να με εξαπατήσει. Δε θέλησε να με ξεγελάσει με μια μισοαγάπη, μια υποτιθέμενη αγάπη ή το ένα τέταρτο της αγάπης που μου άξιζε.

Γιατί, γιατί δεν μπορέσαμε να τα βρούμε και να ξεκινήσουμε τη ζωή μας από την αρχή; Είμαι μεγαλόψυχος κι εκείνη το ίδιο, να τι μας ένωνε! Λίγα λόγια να προλάβαινα να πω ακόμη, δυο μέρες, όχι παραπάνω, κι εκείνη θα τα καταλάβαινε όλα.

Εάν είχα έρθει πριν από πέντε λεπτά και η στιγμή περνούσε δίπλα μας σα σύννεφο, ποτέ ξανά δε θα σκεφτόταν κάτι τέτοιο. Όλα θα τελείωναν με το να καταλάβει. 

Πρόκειται για μια προφανή παρεξήγηση. Με μένα θα μπορούσε να ζήσει. Κι αν είχε αναιμία; Μήπως είχε αναιμία, μήπως είχαν εξαντληθεί οι δυνάμεις της; Μήπως κουράστηκε όλο το χειμώνα.... μήπως.....

Άργησα!!!

Ανοησία, ανοησία, όλα αυτά είναι ανοησίες. Την βασάνισα, αυτό ήταν όλο! 

Konstantin Apollonovich Savitsky, Crying Soldier

_____________ 

Δεν ξέρεις για ποιον παράδεισο σε προόριζα! 

Τι να τους κάνω τώρα τους νόμους σας; Σε τι ωφελούν οι συνήθειές σας, τα ήθη σας, ο τρόπος ζωής σας, το κράτος σας, η πίστη σας; Ας γίνει ο καθένας από εσάς κριτής μου, ας με οδηγήσουν στο δικαστήριο, στο δικαστήριό σας, και θα δηλώσω πως δεν αναγνωρίζω τίποτα. 

Ο δικαστής θα φωνάξει: «σωπάστε, αξιωματικέ!» κι εγώ τότε θα του φωνάξω: «Πού είναι τώρα η δύναμη εκείνη που θα με κάνει να την υπακούσω; Γιατί η θλιβερή στενοκεφαλιά κατέστρεψε εκείνο που ήταν πολυτιμότερο όλων για μένα; Τι μπορούν να μου κάνουν τώρα οι νόμοι σας; Αποχωρώ και απομονώνομαι». 

Ω, όλα το ίδιο μου κάνουν!

Τυφλή, τυφλή! Νεκρή, δεν ακούει! Δεν ξέρεις για ποιον παράδεισο σε προόριζα! 

Ο παράδεισος αυτός ήταν στην καρδιά μου, θα σε έβαζα στο κέντρο του! Ας πούμε ότι δεν με αγαπούσες, ας πούμε ότι έτσι ήταν. Όλα θα γίνονταν όπως ήταν. Θα μου μιλούσες σα να ήμουν φίλος σου, θα χαιρόμασταν μαζί και θα γελούσαμε χαρούμενα, κοιτάζοντας ο ένας τον άλλο στα μάτια. Έτσι θα ζούσαμε. 

Κι αν αγαπούσες κάποιον άλλον... έστω, θα το δεχόμουν, θα το δεχόμουν! Ας πήγαινες μαζί του και ας γελούσες, εγώ θα σε παρατηρούσα από την άλλη πλευρά του δρόμου... Ω, ό,τι θέλεις ας γινόταν, άνοιξε μόνο για μια στιγμή τα μάτια σου! Για μια στιγμή, μόνο για μία! Να με κοιτούσες, όπως πριν λίγο, όταν στάθηκες μπροστά μου και ορκίστηκες ότι θα είσαι πιστή σύζυγος! Ω, με ένα βλέμμα σου θα τα καταλάβαινες όλα!

Στενοκεφαλιά! Ω, η φύση! Οι άνθρωποι πάνω στη γη είναι ίδιοι, αυτό είναι το κακό! «Εάν ο άνθρωπος ζούσε στη φύση;», φωνάζει το παλικάρι. Εγώ είμαι που φωνάζω κι όχι το παλικάρι, αλλά κανείς δεν αποκρίνεται. 

Λένε ότι ο ήλιος δίνει ζωή στο σύμπαν. Όταν βγει ο ήλιος, κοιτάξτε τον, δεν είναι νεκρός; Όλα είναι νεκρά και παντού μόνο νεκροί υπάρχουν. Παντού άνθρωποι υπάρχουν, μα γύρω τους μόνο σιωπή, να ποια είναι η γη! 

«Άνθρωποι, αγαπάτε αλλήλους» - ποιος το είπε; Τίνος συμβουλή είναι αυτή; Χτυπάει το εκκρεμές δίχως αισθήματα, αηδία σκέτη. Είναι δύο η ώρα, τη νύχτα. Τα μποτάκια της είναι εκεί δίπλα στο κρεβάτι, σα να την περιμένουν...

 Όχι, σοβαρά, αύριο το πρωί θα την πάρουν και τι θα απογίνω;

Φ. Μ. Ντοστογιέφσκι, Η μειλίχια, εισαγωγή-μτφρ. από τα ρωσικά Δημήτρης Β. Τριανταφυλλίδης, εκδόσεις Αρμός

Ένας μονόλογος. Μια κραυγή. Ένα ουρλιαχτό.

Η αφορμή για τη συγγραφή της νουβέλας αυτής ήταν η αυτοκτονία της θυγατέρας του Χέρτσεν, Λίζας, την οποία ο Ντοστογιέφσκι πληροφορήθηκε στις 3 Ιουλίου 1876. Η μελέτη των σημειωματάριων του για το χρονικό διάστημα 1876-1877 μας δείχνει ότι το τραγικό αυτό περιστατικό τον απασχόλησε ιδιαίτερα.

Στις αρχές Οκτωβρίου 1876 ο Φ. Μ. Ντοστογιέφσκι διάβασε στην εφημερίδα Νέα Εποχή την είδηση για την αυτοκτονία της Μαρίας Μπορίσοβα, η οποία έπεσε από τον πέμπτο όροφο του κτιρίου στο οποίο έμενε, απογοητευμένη από τη ζωή της, μιας και δίχως συγγενείς και φίλους στην μεγαλούπολη Πετρούπολη με πολλή δυσκολία μπορούσε να επιβιώσει.

Η πρώτη αναφορά για την Μπορίσοβα, που βλέπουμε στα σημειωματάρια του συγγραφέα, γίνεται στις αρχές Οκτωβρίου, ενώ στα μέσα του ίδιου μήνα μια αναφορά στην αυτοκτονία της κόρης του Χέρτσεν έρχεται να συμπληρώσει το σκηνικό. Ο συγγραφέας σκέπτεται να ασχοληθεί με το θέμα, αντιπαραβάλλοντας τις δυο αυτές απονενοημένες πράξεις δυο μειλίχιων κοριτσιών σε τόσο νεαρή ηλικία.

Ένας μονόλογος. Μια κραυγή. Ένα ουρλιαχτό. Το σπάραγμα ενός ανθρώπου, ο οποίος ήθελε να εκδικηθεί την κοινωνία, άλλα τελικά κατέστρεψε τη ζωή του μοναδικού πλάσματος που τον αγάπησε.

Ο απόστρατος αξιωματικός, ο οποίος ασκεί το επάγγελμα του ενεχυροδανειστή, πάνω από το ζεστό ακόμη πτώμα της αυτόχειρας νεαρής συζύγου του, ικετεύει για συγχώρεση, μετανιωμένος για την άθλια συμπεριφορά του. Λαμπρό παράδειγμα εγωιστικής αντιμετώπισης της ζωής και των άλλων, κατορθώνει τελικά να δηλητηριάσει τη ζωή της γυναίκας του κι εκείνη, μη έχοντας άλλη διέξοδο, αφαιρεί τη ζωή της.

Παράλληλα, όμως, ο ήρωας του Ντοστογιέφσκι παρουσιάζει ανάγλυφα τη ζωή των γυναικών στη ρωσική κοινωνία του 19ου αιώνα. Ο συγγραφέας, ευαίσθητος πάντα απέναντι σε ζητήματα που αφορούσαν τις συνθήκες ζωής αλλά και την κατάσταση των γυναικών, μας παραδίδει ένα κείμενο, με το οποίο στηλιτεύει την κοινωνική πραγματικότητα της εποχής τους. Την ίδια στιγμή, πραγματοποιεί μια βαθιά ανατομία της ψυχολογίας, των προβλημάτων, των αδιεξόδων και της δραματικής θέσης της γυναίκας.

Με το επίθετο «KPOTKAЯ», όπως είναι ο πρωτότυπος τίτλος της νουβέλας, ο Φ. Μ. Ντοστογιέφσκι ήθελε να δείξει, και το κατάφερε, ότι ένα μεγάλο μέρος των δεινών της γυναίκας οφείλεται σε εκείνη τη διαπαιδαγώγηση της υποταγής, της εξάρτησης από τον άντρα και, τελικά, της εκμηδένισης της ίδιας της γυναίκας.

Η Μειλίχια», αν και γράφτηκε το 1876, εξακολουθεί και σήμερα να λειτουργεί ως μεγεθυντικός φακός μέσα από τον οποίο μπορούμε να διακρίνουμε όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά που συνιστούν τη νόσο της σύγχρονης κοινωνίας, μιας κοινωνίας όπου τα άφατα αισθήματα κακοφορμίζουν καταλήγοντας στις πνευματικές μαρμαρυγές, στον διάλογο με την τρέλα.

(Από την εισαγωγή του Δημήτρη Τριανταφυλλίδη)

Woman In Chains by Matthew Schwartz

____________