" Πάσχω άρα υπάρχω"
“You will burn and you will burn out; you will be healed and come back again.”
― Fyodor Dostoyevsky, The Brothers Karamazov
Photo by Christian Schloe
F. V. Eugene Delacroix, The Shade of Marguerite Appearing to Faust, 1828,
Illustration Bibliotheque des Beaux-Arts, Paris, France
Μολονότι μπορεί κανείς να γράψει το Πόλεμος και Ειρήνη, ουσιαστικά ο δημιουργός δε δίνει το λόγο στην Ειρήνη. Κάτι τέτοιο θα συνεπαγόταν ακαριαία το τέλος της ιστορίας. Ενώ αντίθετα όσο ο Πόλεμος κρατά —και κρατά με πολλούς, μύριους τρόπους— ο αναγνώστης μπορεί να βυζαίνει το «μαύρο γάλα» των ανομολόγητων ηδονών του. Η Ειρήνη είναι η συμφιλίωση, η εκεχειρία, η ομόνοια, δηλαδή το τέλος της αφήγησης.
Ίσως γι' αυτό ο Μπαλζάκ προβληματιζόταν δεινά πάνω στο πώς μπορεί να παρουσιάζει ενδιαφέρον ένας ενάρετος ήρωας (που εξ ορισμού είναι άγονο έδαφος για το κακό). Η απάντηση φυσικά είναι μία: αν περιβάλλεται από τους αντίποδές του. Έτσι ο Γκοριό είναι ενδιαφέρων γιατί γύρω του ξεσπούν διάφοροι πόλεμοι, και ο Βωτρέν, το ακάματο πνεύμα του κακού, είναι το απαραίτητο στοιχείο πάνω στο όποιο προβάλλονται οι αρετές και οι αδυναμίες των άλλων προσώπων. Παράπλευρα κανείς δε θα διάβαζε την ενδεχόμενη βιογραφία του Αλιόσα, ενώ ο Δημήτρης Καραμάζωφ ενσαρκώνει μια κρίση που θα ευχόμασταν να μην τελειώσει ποτέ.
Μολονότι αποσκοπεί πάντα στην έσχατη λύτρωση, άρα στον θρίαμβο της ηθικής, η λογοτεχνία έχει το ένστικτο να συμπράττει με όλα τα στοιχεία που θεωρούνται αρνητικά. Και ο λόγος δεν είναι μόνο η κοιλάδα των δακρύων όπου κάθε δράμα τελείται, αλλά επιπλέον ότι το κακό έχει την ικανότητα να δίνει κίνηση και ζωή στην αφήγηση. Κάθε μεγάλο λογοτέχνημα γνωρίζει ότι δεδηλωμένα ή άδηλα συνάπτει συμφωνίες με το βασίλειο του διαβόλου.
Μολονότι αποσκοπεί πάντα στην έσχατη λύτρωση, άρα στον θρίαμβο της ηθικής, η λογοτεχνία έχει το ένστικτο να συμπράττει με όλα τα στοιχεία που θεωρούνται αρνητικά. Και ο λόγος δεν είναι μόνο η κοιλάδα των δακρύων όπου κάθε δράμα τελείται, αλλά επιπλέον ότι το κακό έχει την ικανότητα να δίνει κίνηση και ζωή στην αφήγηση. Κάθε μεγάλο λογοτέχνημα γνωρίζει ότι δεδηλωμένα ή άδηλα συνάπτει συμφωνίες με το βασίλειο του διαβόλου.
Alice Neel’s Brothers Karamazov
Untitled (The Suicide of Smerdyakov),
Στον παράδεισο η λογοτεχνία δεν έχει καμιά θέση γιατί δεν της επιτρέπεται να παίξει με τα αντίθετα. Όπου αίρεται το συνταρακτικό contraria sunt complementa ήρωας δεν υπάρχει, ούτε έναυσμα για πλοκή, ούτε προσμονή της λύσης. Δεν υπάρχει δράμα, τρέλα, αντίθεση, πόλεμος, επιθυμία. Με τον ίδιο τρόπο δηλαδή που το μάτι αχρηστεύεται χωρίς το φως, το χρυσάφι χωρίς τη φωτιά που το δοκιμάζει, και το πανί χωρίς τον άνεμο.
Συνεπώς η επιθυμία δεν μπορεί παρά να είναι πάντα επιθυμία του απόντος. Και μόνο αυτή η απουσία μας κάνει να λατρεύουμε και να προσδοκούμε την παρουσία, την πληρότητα... Στον αντίποδά του, κάθε πράγμα αναγνωρίζει το πολύτιμο άλας που του χαρίζει ζωή και ισχύ. Η ζωή δοξολογεί το θάνατο, η μέρα τη νύχτα, η ευτυχία τη δυστυχία. Να γιατί το καλύτερο κατάλυμα είναι εκείνο πού του λείπει η στέγη. Και έχει έτσι θέα προς τον ουρανό και την ανεξερεύνητη νύχτα...
Untitled by Jerry N. Uelsmann (1976)
Κωστής Παπαγιώργης, Ζήτω η δυστυχία,
Σιαμαία και ετεροθαλή, εκδόσεις ΡΟΕΣ, σελ 28-30
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου