Ο "ευγενής" Ευγένιος Σπαθάρης

Μαρούσι, 2001. Φωτ. Σπύρος Στάβερης Πηγή: www.lifo.gr

Σαν σήμερα, στις 9 Μαΐου του 2009, έφυγε σε ηλικία 85 ετών ο Ευγένιος Σπαθάρης. Ο σπουδαίος δημιουργός του Θεάτρου Σκιών είχε υποστεί βαρύτατες εγκεφαλικές κακώσεις, όταν έχασε την ισορροπία του και έπεσε από τις σκάλες, ενώ βρισκόταν στο Ινστιτούτο Γκαίτε Αθηνών για να παραστεί σε εκδήλωση προς τιμήν του. 

Γεννήθηκε στην Κηφισιά, το 1924, μέσα στην τέχνη του πατέρα του, Σωτήρη, την οποία ελάτρεψε.
Από μικρός έδειχνε ότι ήταν ένα ανήσυχο, ερευνητικό πνεύμα αλλά και ένα πολύπλευρο ταλέντο.

«Το να είσαι γιος ενός γνωστού καλλιτέχνη συνήθως είναι μια ατυχία. Σπάνια μπορεί να είναι ένα προνόμιο. Με τον Ευγένιο Σπαθάρη δεν συμβαίνει αυτό. Θέλω να πω ήταν μια τύχη που είχε ένα πατέρα καραγκιοζοπαίχτη. Είχε την τύχη να μάθει από μικρό παιδί την πολύπλοκη κι' απλή τέχνη του Καραγκιόζη. Σαν τους ηθοποιούς του κινέζικου θεάτρου και του ρωμαϊκού στην αρχαιότητα, 18 χρονών, ήδη ήξερε τέλεια ό,τι οι σημερινοί κουλτουριάρηδες αρχίζουν να μαθαίνουν στην ίδια ηλικία. »Ο Καραγκιόζης δεν είναι μια διανοουμενίστικη υπόθεση. Είναι μια αληθινά λαϊκή παράδοση και βασίζεται σε πολλές άλλες λαϊκές παραδόσεις. Τι θα πει λαϊκή; Πολλές σελίδες ενός λεξικού μπορούσαν να καταναλωθούν για να εξηγηθεί αυτή η λέξη. Κατά βάθος όμως λαϊκό είναι κάθε τι που κάνει πολύ κόσμο να συμφωνεί μαζί του και να το κάνει δικό του. »Ο Ευγένιος Σπαθάρης εκτός που είναι τέλειος κλασικός καραγκιοζοπαίχτης, είναι κι' ένας τέλειος λαϊκός ζωγράφος. Η ζωγραφική του, παρ' όλο που έχει τα γνωρίσματα της ζωγραφικής, που συνδέεται με τον Καραγκιόζη, είναι μια ζωγραφική τελείως δική του με ωραίο χρώμα και ρυθμό» 

Ο Γιάννης Τσαρούχης για τον Ευγένιο Σπαθάρη, 

 Πηγή: www.lifo.gr

Σωτήρης και Ευγένιος Σπαθάρης μαζί πίσω από το μπερντέ. Πηγή: www.lifo.gr

Λουδοβίκος των Ανωγείων

 Εισιτήριο ένα αβγό

Πανί φωτισμένο με κερί και σκιές που φεύγουν και έλκονται είναι η πρώτη μου ανάμνηση από τον Καραγκιόζη. Στα Ανώγεια από μαθητές Γυμνασίου στο στενό σοκάκι με τα γιασεμιά.

Εισιτήριο ένα αβγό.

Πολλά χρόνια αργότερα στα «Υακίνθεια» παραγγείλαμε μια παράσταση στον Ευγένιο Σπαθάρη, «Ο Χαρίδημος και η Λυγερή». Μια δραματική ιστορία μέσα στο ποίημα του Ερωτόκριτου. Η Λυγερή ζηλεύει τον Χαρίδημο, κρύβεται πίσω από τους θάμνους για να τον παρακολουθήσει. Όπως κουνήθηκε το κλαδί, ο Χαρίδημος νόμιζε ότι ήταν ελάφι, τράβηξε τη σαΐτα και τέλος.

«Ελόγιασεν η Λυγερή πως αγαπά άλλη κόρη

το ταίρι της γιατί συχνά τη βοσκοπούλα εθώρει...

Ανάθεμα τη τη ζηλειά με τα καλά που κάνει

πόσους καημούς και λογισμούς στο νου του ανθρώπου

βάνει».

Η παράσταση παίχτηκε για πρώτη φορά στα «Υακίνθεια» του 2002 με χορηγό το γιατρό Γεράσιμο Πασχώνη.

Έτσι γνωριστήκαμε με τον Ευγένιο Σπαθάρη.

Η φωνή ενός κουρασμένου, είρωνα, θεού δεν μπόρεσε να αποφύγει τον ποιητή του Ερωτόκριτου που γέμισε δάκρυα το κοινό. Ταπεινός Καραγκιόζης, περίφημος καλλιτέχνης ο Ευγένιος Σπαθάρης, που ακόμα και στο πιο ευρηματικό αστείο το σβήσιμο της φωνής του έκρυβε ανεπιτυχώς το θρήνο.

Αργότερα σε μια σειρά παραστάσεων στην Αθήνα, στο Γυάλινο Μουσικό Θέατρο, μαζί με τον Ψαραντώνη παρουσιάζαμε τους «Δρόμους για τον Ερωτόκριτο» και φυσικά κάθε βράδυ ο Σπαθάρης, το δράμα του «Χαρίδημου». Ο Ψαραντώνης δεξιά της σκηνής με τη λύρα, εγώ αριστερά με το μαντολίνο, σχολιάζαμε την παράσταση ζωντανά κάνοντας αυτοσχεδιασμούς.

Μιλώ για τον «ευγενή» Σπαθάρη γιατί για μένα αυτός εκπροσωπούσε, ο ίδιος, το λαϊκό ήρωα που πάλεψε μέχρι το τέλος για μια εποχή που ζει ένα παρατεταμένο απόγευμα.

Θυμούμαι την έκφραση θαυμασμού του Μάνου Χατζιδάκι όταν αναφερόταν στο όνομα του.

Όμως εμένα η οργάνωση μιας ευθυμίας βασισμένη στα βάσανα δεν με γοήτευε ποτέ.

Το μήνυμα, όμως, του «επιβιώνω παντού» που φέρει ο Καραγκιόζης μού έδινε την ελπίδα πως η ελληνικότητα θα βρει πάλι έστω μια χαραμάδα να βγει στο φως.

Ένα προσωπικό θέατρο Σκιών, έκδοση του Black Duck, με αφορμή την Έκθεση των σκηνικών του Ν. Χατζηκυριάκου-Γκίκα (2010)

Αρχείο Γιώργου Κορδέλλα (από το οπισθόφυλλο της έκδοσης)