Ραψωδία Γ, Μονομαχία Μενέλαου Πάρη - ο ρόλος της Αφροδίτης

 

Ενώ Αχαιοί και Τρώες βρίσκονται παραταγμένοι σε θέση μάχης, προβάλλει προκλητικός μπροστά στο τρωικό στράτευμα ο Αλέξανδρος – Πάρης με φανταχτερή, αρχαϊκή αμφίεση, χωρίς καν πανοπλία:

Φορεί στους ώμους παρδαλήν, το ξίφος και το τόξο,

στα χέρια δυο κοντάρια τινάζει χαλκοφόρα

και των Αργείων προκαλεί τους πρώτους πολεμάρχους

να’λθουν μ’ αυτόν να μετρηθούν στον φονικόν αγώνα.

                               (στ.17-20, μτφρ. Ι. Πολυλά)

Ο Ἀλέξανδρος (< ἀλέξω + ἄνδρα) : τιμητικό όνομα του Πάρη, αφού ή α) ως βοσκός απέκρουε τους ληστές ή β) υπήρξε ήρωας σημαντικός, αφού άρπαξε την πιο όμορφη γυναίκα και σκότωσε τον πιο γενναίο άντρα. Ο Όμηρος είναι ανελέητος μαζί του. «Θεοειδὴς» αλλά θρασύδειλος, έξω από το ηρωικό κλίμα του έπους, μισείται απ’ όλους, Αχαιούς και Τρώες («Κι όμως δεν θα τον έκρυβε κανένας απ’ αγάπην, ότι ως τον μαύρον θάνατον τον εμισούσαν όλοι.») 

Louvre Museum, Paris,

 Ο Μενέλαος αποφασιστικός και δυνατός είναι  έτοιμος ν’ αντιμετωπίσει τον Πάρη, που τρέπεται φοβισμένος σε φυγή, προκαλώντας το γέλιο των Αχαιών και την αγανάκτηση των Τρώων:

Κι ως έρχονταν εμπρός εμπρός με διάσκελα μεγάλα

τον νόησεν ο ψυχερός Μενέλαος κι εχάρη,

σαν πεινασμένος λέοντας μεγάλο σώμ’ αν έβρη,

ελάφ’ ή τράγον άγριον, κι ολάκερον τον τρώγει,

αν και του χύνονται σκυλιά κι ανδρειωμέν’ αγόρια,

ομοίως κι ο Μενέλαος εχάρη ως είδ’ εμπρός του

τον θεϊκόν Αλέξανδρον, θαρρώντας πού’χε φθάσει

η ώρα να εκδικηθεί τον άνομον εχθρόν του,

και από τ’ αμάξι επήδησε στην γην με τ’ άρματά του.

Και ο θεϊκός Αλέξανδρος άμ’ είδε αυτόν που εφάνη

 μες στους προμάχους, η καρδιά του εσπάραξε στα στήθη

και να σωθή εσύρθηκε στην μέση των συντρόφων.

Σαν άνθρωπος που απάντησε φίδι κακό στον λόγγον,

γυρίζει οπίσω, τρέμοντας εις όλα του τα μέλη

και στρέφει από τον δρόμον του στην όψη κερωμένος,

ομοίως εις τες φάλαγγες εκρύφθηκε των Τρώων

ο θεϊκός Αλέξανδρος να φύγη απ’ τον Ατρείδην.

                           (Γ. στ. 21-37.  μτφρ. Ι. Πολυλά)

Ο Έκτορας, ανηλεής τιμητής του αδερφού του, τον οποίο θεωρεί αιτία του κακού, τον κατηγορεί, γεμάτος ντροπή για τη ανανδρία του : 

"Δύσπαρι, εξαίσιε στην ειδή, γυναιμανή και πλάνε,

ποτέ να μην είχες γεννηθεί ή να ’χες αποθάνει

άγαμος, κι όχι να σε ιδώ, καθώς σε βλέπω τώρα,

να γίνεσ’ εξουθένωμα και μίσος των ανθρώπων." 

                                (στ. 39-42, μτφρ. Ι. Πολυλά) 

Ο Πάρης αναγνωρίζει αμέσως το δίκιο του αδερφού του και αναλαμβάνει να ξεπλύνει τη ντροπή του μονομαχώντας με το Μενέλαο. Εκείνος  εκφράζει τη δυσπιστία του απέναντι στα παιδιά του Πρίαμου («και ας έλθη ο Πρίαμος, αυτός να κάμη την θυσίαν των όρκων, ότ’ είναι άπιστα και αυθάδη τα παιδιά του»). 

Αισθάνεται διπλά αδικημένος, επικαλείται τον Ξένιο Δία και διαμαρτύρεται για την εξαπάτησή του. («Κάμε, ω πατέρα Δία,να εκδικηθώ τον άνθρωπο που αδίκησέ με πρώτα, τον θείον Πάριν να σβησθή στην λόγχην μου αποκάτω, για να τρομάζη στο εξής καθένας ν’ αδικήση τον άνθρωπον που σπίτι του φιλόξενα τον δέχθη».

Στη μονομαχία – με πλήρη πανοπλία αυτή τη φορά – ο Πάρης αποδεικνύεται αδύναμος πολεμιστής, τόσο που μόνο με το δόλο μιας θεάς μπόρεσε να σωθεί. («Αλλ’ εύκολα, ωσάν θέαινα, τον σήκωσ’ η Αφροδίτη. Με καταχνιά τον έζωσε και μες στον μυροβόλον θάλαμον τον εκάθισε.») Κι ενώ ευνοήθηκε σκανδαλωδώς από την Αφροδίτη, δικαιολογείται στην Ελένη παρουσιάζοντας το Μενέλαο βοηθημένο από την Αθηνά («και αν σήμερον  μ’ ενίκησεν ο Ατρείδης με βοηθόν την Αθηνάν, κι εγώ θα τον νικήσω άλλην φοράν.»). Είναι φανερό πως η Ελένη ντρέπεται γι’ αυτόν και δε διστάζει να τον ταπεινώσει με την ευκαιρία της ήττας του, εκφράζοντας παράλληλα περηφάνια για τη γενναιότητα του πρώτου της άντρα:

«Ήλθες από τον πόλεμον, στον τόπον να’χες μείνει

σφαγμένος απ’ τον ήρωα που πρώτος μου ήταν άνδρας,

κι όμως πρώτα επαίρεσο πως ήσουν και στα χέρια

και στο κοντάρι ανώτερος του ανδρείου Μενελάου.

Εμπρός λοιπόν προκάλεσε και πάλιν τον ανδρείον

Μενέλαον στον πόλεμον. Αλλά σε συμβουλεύω

να ησυχάσης στο εξής, μη σαν μωρός θελήσης

με τον ξανθόν Μενέλαον να κτυπηθής και πάλιν,

μη πέσης γρήγορα νεκρός στην λόγχην του αποκάτω.» 

                             (στ.428-436,μτφρ. Ι. Πολυλά )

Όσο για την Αφροδίτη, παρεμβαίνει απροκάλυπτα και χωρίς κανένα ηθικό περιορισμό – όπως άλλωστε όλοι οι θεοί στην Ιλιάδα – υπέρ του ευνοούμενού της. Τον αρπάζει κυριολεκτικά από τα χέρια του Μενέλαου που τον σέρνει από τη φούντα της περικεφαλαίας του, τον μεταφέρει στο θάλαμο της Ελένης και οδηγεί εκεί την ίδια την Ελένη με απειλές, όταν αυτή αρνείται στην αρχή με λόγια πικρά να την ακολουθήσει. Ο Ποιητής επαναλαμβάνει εδώ σε μικρογραφία την απαγωγή της Ελένης. Ενώ ο Μενέλαος τη δικαιούται ως νικητής της μονομαχίας, η Αφροδίτη για μια ακόμη φορά τη χαρίζει στον προστατευόμενό της, ανανεώνοντας μπρος στα μάτια μας το παλαιό αδίκημα του Πάρη.

 

 

Η ραψωδία Γ αρχίζει με την κωμική σκηνή της θρασυδειλίας του Πάρη, για να κλείσει με μια άλλη κωμική σκηνή: Ο   Μενέλαος ψάχνει να βρει το θύμα του, ενώ εκείνο βρίσκεται ανέπαφο στο συζυγικό κρεβάτι:

Κι ενώ εκείνοι επλάγιαζαν στην τορνευμένη κλίνην,

ωσάν θηρίον γύριζεν ο Ατρείδης μες στα πλήθη

κάπου να ιδή τον Πάριδα, αλλά δεν εδυνήθη

των Τρώων και των βοηθών κανείς να φανερώση

τον θεϊκόν Αλέξανδρον του θείου Μενελάου.

                                (στ. 448-452, μτφρ. Ι. Πολυλά)

Η ΑΦΡΟΔΙΤΗ ΠΕΙΘΕΙ ΤΗΝ  ΕΛΕΝΗ ΝΑ ΔΕΧΘΕΙ ΤΟΝ ΠΑΡΗ   Angelica Kauffman  Hermitage, St. Petersburg, Russia