Εισαγωγή στην επική ποίηση και στα Ομηρικά έπη - Ιλιάδα

Αφού μελετήσετε τα στοιχεία της εισαγωγής κάντε τα τεστ αυτοαξιολόγησης που ακολουθούν :

• Εισαγωγή στην Ομήρου Ιλιάδα: άσκηση Σωστού - Λάθους, με βαθμολογία. Στο Excel.  

• http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos%20Politismos/Paixnidia/odysseia-epos.htm 

• Διαφορές Ιλιάδας και Οδύσσειας; Κάντε το τεστ αυτοαξιολόγησης

Τι σημαίνει η λέξη «έπος» από τον 5^ο αιώνα π.Χ και μετά;

•   Αφηγηματικό ποίημα σε δακτυλικό εξάμετρο, αρχικά με μυθολογικό περιεχόμενο (ηρωικό έπος).

Ποια είναι η εποχή της μεγάλης ανάπτυξης της επικής ποίησης και γιατί;

•   Τα «γεωμετρικά χρόνια», (11^ος - 8^ος  αι. π.Χ), εποχή παρακμής του μυκηναϊκού πολιτισμού και μετανάστευσης στα νησιά και μικρασιατικά παράλια. Νοσταλγία και περιπέτειες εγκατάστασης δίνουν τροφή στα τραγούδια που οι άποικοι έφεραν μαζί τους.

Ποιο το περιεχόμενο των επών;

•  «ἔργα ἀνδρῶν τε θεῶν τε»: κατορθώματα ηρώων του παρελθόντος και θεών.

Ποια τα κύρια γνωρίσματα της επικής ποίησης;

•   Τα έπη αναφέρονται σε ένα λαμπρό και ένδοξο παρελθόν, πού θεωρείται κατά πολύ ανώτερο από το παρόν.

•  Η επική ποίηση είναι συλλογική δημιουργία. Τα επικά ποιήματα μοιάζουν με τα δημοτικά τραγούδια.

•   Η επική ποίηση είναι θεόπνευστη.Οι επικοί ποιητές πιστεύουν ότι κάποια θεότητα βάζει κατευθείαν στην ψυχή τους το τραγούδι και δεν ενδιαφέρονται να μας γνωρίσουν το όνομά τους.

•   Τα έπη είναι γραμμένα σε ιωνική διάλεκτο, ανάμεικτη με αιολικά στοι­χεία.

•   Τα έπη τραγουδιούνται με συνοδεία φόρμιγγας/κιθάρας σε συμπόσια βασιλιάδων ή ευγενών, αλλά και σε δημόσιους χώρους (αγορά/γιορτές-αγώνες)

Τι ήταν οι αοιδοί και ποια τα μυστικά της τέχνης τους;

•   αοιδός < ἀείδω/ᾄδω = ψάλλω : τραγουδοποιοί που συνθέτουν προφορικά μεγάλα σε έκταση αφηγηματικά τραγούδια με θέμα ηρωϊκά κατορθώματα και συνοδεύουν το τραγούδι τους με μουσικό όργανο.

•  Εκτός από ταλέντο, μνήμη, δυνατότητα αυτοσχεδιασμού και δημιουργικής ανασύνθεσης, κατείχαν και ειδικές τεχνικές: έτοιμες, επαναλαμβανόμενες φράσεις, στίχους, θέματα που τα αξιοποιούσαν στη σύνθεση νέων τραγουδιών.

•   Συστηματοποίησαν το ηρωϊκό παρελθόν, έφτιαξαν το γενεαλογικό δέντρο των ηρώων και οργάνωσαν τους μύθους σε ομάδες-κύκλους με βάση το θέμα τους(αργοναυτικός, θηβαϊκός, τρωικός κύκλος)

Αοιδός

Σε ποια εποχή συντέθηκαν τα ομηρικά έπη και σε ποια εποχή αναφέρονται. Μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως ιστορική πηγή; Γιατί: 

•  Συντέθηκαν τον 8^ο αι. Αναφέρονται στην εποχή του τρωικού πολέμου (12^ος αι.) και της επιστροφής των Αχαιών ηρώων στην πατρίδα τους.

• Ο ποιητής κάνει αναχρονισμούς: οι ήρωες γνωρίζουν υλικά, έθιμα ή θεσμούς άγνωστους στα μυκηναϊκά χρόνια. Εξάλλου οι πληροφορίες που αντλούμε για την γεωμετρική κυρίως εποχή είναι ποιητικά επεξεργασμένες. Τα έπη είχαν σκοπό να τέρψουν.

Τι ήταν οι ραψωδοί και σε τι διέφεραν από τους αοιδούς

αοιδοί	ραψωδοί
Επικοί ποιητές της προομηρικής εποχής  Συνέθεταν αυτοσχεδιάζοντας προφορικά εμπνεόμενοι από τη Μούσα  Τραγουδούσαν με συνοδεία φόρμιγγας/κιθάρας Τραγουδούσαν σε συμπόσια ανακτόρων, εκδηλώσεις, γιορτές	Διαδέχτηκαν τους αοιδούς (τέλος 8ου αι.)  Συναρμολογούσαν/απομνημόνευαν καταγεγραμμένα δικά τους ή ξένα έπη Απάγγελναν με ρυθμό κρατώντας ραβδί, σύμβολο θείας εξουσίας Επαγγελματίες, οργανωμένοι σε συντεχνίες, ταξίδευαν, συμμετείχαν σε ραψωδικούς αγώνες

 Ραψωδός ,απαγγέλει ακουμπώντας στο ραβδί του αξιώματός του . Ελληνικό αγγείο  του 5ου αι. στο Βρεττανικό Μουσείο

Τι ήταν ο Όμηρος;

• Έζησε κατά τον 8^ο αι. στην Ιωνία (Σμύρνη, Χίος)

• Πρώτος κράτησε ραβδί εγκαινιάζοντας το είδος των  ραψωδών

• Ταξίδευε, συνέθεσε τα έπη χρησιμοποιώντας γραφή

• Τυφλός, κατά την παράδοση, πράγμα απίθανο  

Όμηρος

Πότε καταγράφηκαν επίσημα τα ομηρικά έπη και γιατί;

•  Στην Αθήνα κατά τον 6^ο αι. π.Χ, για να αποφεύγονται οι παρεμβολές κατά την απαγγελία των επών από τους ραψωδούς στα Παναθήναια

Πώς αντιμετώπιζαν τα ομηρικά έπη οι αρχαίοι;

• Απέδιδαν στα έπη τόσο λογοτεχνική όσο και μορφωτική/παιδαγωγική αξία. Σ’ αυτά στήριζαν την εκπαίδευση των παιδιών. Μέσα απ’ αυτά διδάσκονταν την ιστορία και τη θρησκεία τους, αντλούσαν πρότυπα, έβρισκαν διδαχές και κατανοούσαν την ανθρώπινη φύση

Σύνθεση, περιεχόμενο, θέμα και δομή της Ιλιάδας 

Πότε τοποθετείται χρονικά η σύνθεση της Ιλιάδας;

• Γύρω στο 750 π.Χ και προηγείται της Οδύσσειας.

Ποιο είναι το θέμα της Ιλιάδας ;

•  Η μῆνις (= θυμός, οργή) του Αχιλλέα μετά τη σύγκρουσή του με τον αρχιστράτηγο των Αχαιών,  Αγαμέμνονα, ο οποίος τον πρόσβαλε αφαιρώντας του τη Βρισηίδα, το  γέρας (= πολεμικό λάφυρο) που είχε κερδίσει με την ανδρεία του

 
Να συσχετίσετε το θέμα της Ιλιάδας με το περιεχόμενο και με την ονομασία του έπους.

•  Η μῆνις του Αχιλλέα, ένα επεισόδιο του δέκατου χρόνου της πολιορκίας της Τροίας, δίνει αφορμή στον ποιητή να μας παρουσιάσει το δεκάχρονο πόλεμο Αχαιών και Τρώων γύρω από το  Ίλιον (άλλη ονομασία της Τροίας). Αυτός ο πόλεμος αποτελεί και το περιεχόμενο του έπους.

Ποιο είναι το χρονικό πλαίσιο των γεγονότων της Ιλιάδας;

•  Ο ποιητής  αποσπά από τα δέκα χρόνια μια μικρή χρονική περίοδο που καλύπτει 51 ημέρες, πριν από την άλωση της πόλης. Ακριβέστερα, το έπος αρχίζει με το λοιμό που στέλνει ο οργισμένος Απόλλωνας στο αχαϊκό στρατόπεδο και τελειώνει με το θάνατο και τον ενταφιασμό του Έκτορα, του βασικού υπερασπιστή της Τροίας.

Πώς εξελίσσονται τα γεγονότα της Ιλιάδας κατά την απουσία του Αχιλλέα; 

• Η μῆνις  του Αχιλλέα, σε συνδυασμό με την απόφαση του Δία να ικανοποιήσει τον ήρωα βοηθώντας τους Τρώες (Διὸς βουλή), έπειτα από παράκληση της μητέρας του Θέτιδας, υπήρξε  αιτία πολλών δεινών για τους Αχαιούς. Η αποχή του ισχυρότερου Αχαιού από τη μάχη είχε ως συνέπεια οι Τρώες, με τη βοήθεια μάλιστα του Δία, να προβάλουν αποφασιστική αντίσταση και να σημειώσουν σημαντικές νίκες, που οδήγησαν στην επιμήκυνση του πολέμου.Όταν όμως ο ήρωας, μετά το φόνο του Πάτροκλου από τον Έκτορα, συμφιλιώνεται με τον Αγαμέμνονα και παίρνει και πάλι μέρος στον πόλεμο, σκοτώνει το πρωτοπαλίκαρο των Τρώων, οπότε η ζυγαριά γέρνει και πάλι προς το μέρος των Αχαιών και η άλωση της Τροίας φαίνεται να πλησιάζει. 

Διαφορές Ιλιάδας και Οδύσσειας  

Σε τι διαφέρουν η Ιλιάδα και η Οδύσσεια α) ως προς το ύφος και τον τρόπο παρουσίασης του κόσμου, β) ως προς τις κοινωνικοπολιτικές δομές και λειτουργίες, γ) ως προς την παρουσίαση των θεών και των κεντρικών τους ηρώων; Ποιος είναι τελικά ο χαρακτήρας της Ιλιάδας και ποιος της Οδύσσειας;

• Διαφορές Ιλιάδας Οδύσσειας
  	Ιλιάδα	Οδύσσεια
  ύφος	δραματική πυκνότητα – έργο νεότητας	αφηγηματικό ύφος – έργο γηρατειών
  θέμα	πολεμικό έπος: εξορμήσεις ελληνικών φύλων στα δυτικά παράλια Μ. Ασίας με σκοπό την εξασφάλιση νέων πατρίδων-συγκρούσεις-αποικισμός	μεταπολεμικό έπος:επιστροφή στις χώρες προέλευσης, αγώνας να ξαναπάρουν εξουσία-περιουσία. Εξορμήσεις εκτός ελλαδικού χώρου
  κόσμος	πραγματικός χωρίς τέρατα-φανταστικές περιπέτειες	έντονο το παραμυθικό στοιχείο
  πολιτικές δομές	ισχυρός ο θεσμός της βασιλείας – απόλυτη εξουσία βασιλιά	γέννηση πόλης – αντιπροσωπευτικά πολιτικά σώματα δίπλα στο βασιλιά
  κοινωνικές δομές	κλειστή αριστοκρατική τάξη	άνοιγμα στα κατώτερα κοινωνικά στρώματα
  θεοί	άδικοι, εγωιστές, κινούνται από προσωπικά πάθη	ενεργούν με γνώμονα το δίκαιο – επικρατεί ηθική τάξη
  κεντρικός ήρωας	Αχιλλέας:ορμητικότητα, παραφορά, έλλειψη μέτρου, τραχύτητα, υπερβολική ευαισθησία στο θέμα «τιμή»	Οδυσσέας: ψυχραιμία, σύνεση, εφευρετικότητα, επιμονή, καρτερικότητα
  χαρακτήρας	πολεμικός, σκληρός	ήρεμος, ειρηνικός