Πέμπτη 30 Αυγούστου 2018

«Ποιος είναι ο Οδυσσέας, εδώ; Και ποιοι είναι οι λουόμενοι;»


«Λουόμενοι» και «Πνέοντες»

Η
 έκθεση Odysseus and the Bathers παρουσιάζει νέες παραγωγές αλλά και πρόσφατα έργα του προερχόμενου από το Hong Kong, Αμερικανού καλλιτέχνη, Paul ChanΟ Chan, ως μελετητής της Ελληνικής φιλοσοφίας αλλά και ως δυναμικός ακτιβιστής των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, δημιουργεί έργα-πραγματείες επάνω στην ανθρώπινη υπόσταση, χωρίς όμως να υποκύπτει σε παγίδες ακαδημαϊσμού ή διδακτισμού.

Η έκθεση Odysseus and the Bathers είναι μία έκθεση σε κίνηση. Στην καρδιά της υπάρχουν κινούμενα σώματα που λυγίζουν, στριφογυρίζουν και χτυπιούνται. Ο Chan αποκαλεί τις συγκεκριμένες υφασμάτινες μορφές «Bathers» (Λουόμενους) και συμπεριλαμβάνονται σε μία μεγαλύτερη συλλογή έργων με τίτλο «Breathers» (Πνέοντες) τα οποία ο καλλιτέχνης ξεκίνησε το 2014, για να τα εκθέσει δύο χρόνια μετά. 

Η διαδικασία χρειάστηκε κάποιο χρονικό διάστημα για να φτάσει στην πιο εκλεπτυσμένη της μορφή, με το πρώτο έργο να απαιτεί δεκάδες προπλάσματα. Όπως λέει ο Chan, πρόκειται για έργα τέχνης που αναπνέουν. Το κάθε ένα αποτελείται από ένα κέλυφος από ανθεκτικό νάιλον το οποίο έχει προσαρμοστεί σε τροποποιημένους ηλεκτρικούς ανεμιστήρες. Για την υλοποίησή τους συνδυάστηκαν ο σχεδιασμός και η κατασκευή καλουπιών με τη ραπτική, με στόχο να δημιουργηθούν διαφορετικά είδη και αποχρώσεις κίνησης. 

Οι «Breathers» μοιράζονται κοινό DNA με εκείνες τις έξαλλες μορφές που βρίσκονται εγκατεστημένες έξω από αντιπροσωπείες μεταχειρισμένων αυτοκινήτων και βενζινάδικα σε όλη τη Βόρεια Αμερική. Η επίσημη ονομασία τους είναι «Sky Dancers», (Χορευτές του ουρανού) αν και μερικές φορές έχουν την παρεμφατική ονομασία «Whiplash Men» (Άνθρωποι-Μαστίγια). Αυτές οι υπερκινητικές φιγούρες είναι κατασκευές φτιαγμένες για να τραβούν την προσοχή, σπασμωδικοί φάροι που ανταγωνίζονται με έπαθλο το βλέμμα των οδηγών και των περαστικών, ενώ σε ορισμένες πόλεις έχουν απαγορευτεί, ως οπτική υποβάθμιση του περιβάλλοντος. 

Σε αντίθεση με όλη αυτή τη σπασμωδική ενέργεια, οι κινήσεις των αρχικών «Breathers» εξέπεμπαν μία νωθρή, σχεδόν ασθματική αίσθηση, ακροβατώντας μεταξύ εξάντλησης και κατάρρευσης. Αν οι υπερδραστήριοι «Sky Dancers» είναι υπό την επήρεια διεγερτικών, οι «Breathers» έχουν πάρει ηρεμιστικά. 

Ο πρώτος απ’ αυτούς καμπούριαζε τεμπέλικα στη μέση. Ο Chan δίνει ψευδώνυμα σε όλες αυτές τις φιγούρες όσο τις δουλεύει και η συγκεκριμένη έγινε γνωστή ως Bender. Παρόλο που ήταν σχεδιασμένες να κινούνται, ήταν αμφίσημες όσο αφορά τον σκοπό, αρνούμενες να υποκύψουν στην κίνηση ή καταφεύγοντας στην αμέσως απαραίτητη. Συμμετέχοντας σε ένα πάνελ την ίδια περίπου εποχή που δούλευε το Bender, ο Chan σχολίασε: 

«Πιστεύω ότι ένα έργο είναι καλύτερο όταν δεν δουλεύει καθόλου, θαυμάζω τα έργα που είναι συνεχώς σε απεργία, όποιο κι αν είναι το αφεντικό». 

Οι κινήσεις των «Breathers» δημιουργούνται από θύλακες αναταράξεων και θα μπορούσαμε να πούμε ότι πρόκειται για φιγούρες που στροβιλίζονται. Παρόλο που δεν διαθέτουν φωνή, απέχουν πολύ από τη σιωπή. Όταν βρίσκονται εγκατεστημένες σε γκαλερί είναι παρουσίες ακουστές που θροΐζουν και πλαταγίζουν σαν πανιά πλοίων στον άνεμο. Από μία άποψη προσφέρουν μία performance, αλλά δεν υπάρχει ζωντανός performer. 


Η πρώτη εντύπωση του θεατή είναι πως η κίνηση των γλυπτών από τον αέρα είναι τυχαία –όμως παρατηρώντας προσεκτικά καταλαβαίνει ότι η κίνησή τους είναι συγκεκριμένη, πάντα η ίδια, μελετημένη ώστε να μεταδίδει στον θεατή την αίσθηση που θέλησε να τους προσδώσει ο καλλιτέχνης. Όπως είπε άλλωστε, τα υλικά του είναι μετρημένα με ακρίβεια χιλιοστού του γραμμαρίου, αφού διαφορετικό βάρος θα απέδιδε διαφορετική κίνηση στο γλυπτό. 

«Χρειάστηκε να πάρω στο εργαστήριο μια ζυγαριά ακριβείας, σαν αυτές που έχουν οι ναρκέμποροι», είπε χαμογελαστός.
Ο Chan θεωρεί ότι αυτά τα κινητικά γλυπτά λειτουργούν ως κινούμενες εικόνες, αλλά σχηματοποιημένες σε τρεις διαστάσεις. Αυτή είναι η έννοια υπό την οποία λειτουργούν ως έξοδος κινδύνου, ως ένας τρόπος να ξεγελάσεις τη μοίρα.

Η κίνηση έχει παίξει σημαντικό ρόλο για τον Chan από τότε που ξεκίνησε να κατασκευάζει έργα κινούμενων προβολών πριν από σχεδόν δύο δεκαετίες. Σε ένα δοκίμιό του που δημοσιεύθηκε στο ακαδημαϊκό περιοδικό October το 2016 με τίτλο Second Nature, σημειώνει: 

«Έχει μεγάλη σημασία για μένα ο τρόπος με τον οποίο μία σύνθεση εκδηλώνει διαφορετικά χαρακτηριστικά της κίνησης, όποιο κι αν είναι το μέσον ή η φόρμα». 

Εδώ και αρκετά χρόνια, ο Chan έχει αναλάβει μία διαδικασία πολυτροπικής αυτοδιδασκαλίας στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία και ποίηση. Όπως έχει παρατηρήσει, από τον Ηράκλειτο και μετά, πολλοί κλασικοί φιλόσοφοι διέκριναν μία σχέση ανάμεσα στη ζωή, τη συνείδηση και την κίνηση. Η πρώτη σημαντική παρουσίαση των «Breathers» του Chan στη Νέα Υόρκη το 2017, είχε τον τίτλο RhiAnima, μια αναφορά στο De Anima (Περί Ψυχής, περίπου 350 π.Χ.) του Αριστοτέλη, στο οποίο αναφέρεται, «Η γνώση είναι γι' αυτό το οποίο κινείται από αυτό το οποίο κινείται». 

“Daemonium” by Paul Chan (36″H x 27 1/2″W, ink on paper, 2012)


« ...ένα ποίημα για το θρίαμβο του νου πάνω στη δύναμη»

Ο οργανισμός ΝΕΟΝ, που διοργανώνει την έκθεση, γιορτάζοντας έτσι τα πέντε χρόνια δημόσιας δραστηριοποίησής του, ζήτησε από τον Paul Chan να καταθέσει, μέσα από τη δουλειά που παρουσιάζει, την δική του ερμηνεία για την έννοια της «πολυτροπικότητας», χαρακτηριστικό που ο Όμηρος αποδίδει στον Οδυσσέα.

O «πολύτροπος» Οδυσσέας, αφότου το έπος του Ομήρου μεταφράστηκε για πρώτη φορά στα αγγλικά το 1615, είναι «πονηρός», «εφευρετικός», «περίπλοκος», «πολύστροφος» ή «άπειρα πανούργος» - μετάφραση του όρου που προτιμά ο καλλιτέχνης Paul Chan.

Για τον Chan, οι συνεκδοχές του όρου πολύτροπος - καλλιτεχνικές, ηθικές, προσωπικές ή πολιτικές - έχουν αποτελέσει έναυσμα για πολλές σκέψεις. Στο Odysseus as Artist, υποστηρίζει ότι η πανουργία, η διαρκής επινοητικότητα τρόπων, είναι σημαντικό προσόν για έναν καλλιτέχνη. Η πανουργία, για τον Chan, συνδέεται στενά με τη δημιουργία στην τέχνη, καθώς συνιστά άσκηση της λογικής.

Αυτό που προσφέρει, ίσως, ο όρος πολύτροπος στον Chan, είναι η δυνατότητα μίας εξόδου κινδύνου, της υπεκφυγής, της διαρκούς κίνησης. Έναν τρόπο, όπως του αρέσει να λέει, να ξεγελάει την ίδια του τη μοίρα.

Η Οδύσσεια είναι βεβαίως, γεμάτη από πονηρές μεταμορφώσεις και τεχνάσματα. Ο ίδιος ο Οδυσσέας διαθέτει ένα πλήθος από ταυτότητες: είναι στρατιωτικός ηγέτης, μετανάστης, ποιητής, πειρατής, φυγάς, κλέφτης.

Η Οδύσσεια είναι ένα ποίημα που πραγματεύεται την ικανότητα προσαρμογής σε αντίξοες και διαρκώς μεταβαλλόμενες συνθήκες. Όπως σημείωσε κάποτε ο αμερικανός συγγραφέας Guy Davenport, αν η Ιλιάδα είναι ένα ποίημα για τη δύναμη, τότε η Οδύσσεια είναι ένα ποίημα για τον θρίαμβο του νου πάνω στη δύναμη.

Στην έκθεση του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, κάποιοι από τους «Bathers» έχουν τίτλους που παραπέμπουν σε επεισόδια και χαρακτήρες της Οδύσσειας αλλά υπάρχουν και μερικές σκόπιμες παρεκκλίσεις.

Η σύζυγος του Οδυσσέα Πηνελόπη αποκτάει πληθυντικό χαρακτήρα, καθώς διατυπώνεται ως Polypelope. 



Ο νεαρός γιος του Οδυσσέα, ο Τηλέμαχος, γίνεται μικρότερος: Teenyelemachus. 



Μία τριάδα έργων που κρατιούνται από τα χέρια, θυμίζοντας τον Χορό (1909) του Matisse, φέρει τον υπότιτλο Suitors as fugees as suitors. Από τη μία πλευρά, πρόκειται για μια αναφορά στην εναρκτήρια ραψωδία της Οδύσσειας, όπου οι αλαζόνες μνηστήρες έχουν κατακλύσει την κατοικία της Πηνελόπης και του απόντος συζύγου της.

Όμως, ο όρος της αργκό «fugees» είναι μια ακόμα αναφορά στους πρόσφυγες και τους μετανάστες. Έγινε ευρύτερα γνωστός στα μέσα του 19ου αιώνα, από το τρίο Fugees, που πήρε το όνομά του από έναν υποτιμητικό όρο για τους Αμερικανούς με καταγωγή από την Αϊτή. Η χρήση της λέξης εδώ εκφράζει την επιθυμία του Chan να σχετίσει τις κρίσεις του 21ου αιώνα με την καλλιτεχνική - ιστορική μορφή του λουόμενου. 




Η καταληκτική φιγούρα σε αυτή την έκθεση είναι ο πρωταγωνιστής της Οδύσσειας, ή έστω μία εκδοχή του, σε υποβαθμισμένη μορφή. Με τίτλο Poorodysseus, αυτός ο ύστατος «Bather» κινείται αθόρυβα, παγιδευμένος - ενταφιασμένος ίσως - σε μία βιτρίνα με ξύλινο πλαίσιο. 

Καθώς οι πειρασμοί στο ταξίδι παραμένουν άσωστοι, όπως παρουσιάζονται με μια τελευταία δόση ειρωνείας με την Κίρκη και την Καλυψώ σαν δύο γυναικεία μαγιό φορεμένα ασφυκτικά στον κίτρινο φαλλό με την πρόφαση της απόδοσης αθανασίας, το έργο 
προτείνει έναν αμφίσημο επίλογο.
Ποιος είναι ο Οδυσσέας, εδώ; Και ποιοι είναι οι λουόμενοι; Αυτοί εδώ δεν είναι καλά-καλά άνθρωποι, είναι εικόνες όσο και φιγούρες, που τις κινεί η μηχανική αύρα. 

Paul Chan, Los Baigneur (Poordysseus), 2018 |
 Installation View © PanosKokkinias


Οι «λουόμενοι» του ζοφερού αιώνα μας... 

Πολλοί καλλιτέχνες έχουν εξερευνήσει το θεματικό αντικείμενο του λουόμενου ανά τους αιώνες. Κατά την Αναγέννηση, στα έργα, για παράδειγμα, του Titian ή του Michelangelo, οι λουόμενοι απεικονίζονται συνήθως σε βουκολικές σκηνές με προέλευση τον μύθο. 


Titian, Diana and Actaeon, 1556-1559, National Gallery, London


Στα τέλη του 19ου αιώνα, το θέμα εμφανίστηκε ξανά, ως ένας συνεκτικός ιστός ανάμεσα στην παράδοση και την αναδυόμενη τότε avant-garde. Αντί για απεικονίσεις νυμφών και θηλυκών θεοτήτων, παρουσιάστηκαν τυχαίες σκηνές της καθημερινότητας, απαλλαγμένες από ρομαντισμό και εξεζητημένες πόζες.

Οι πίνακες του Degas κατά τη δεκαετία του 1870, για παράδειγμα, είναι γεμάτοι από νεαρές γυναίκες την ώρα της τουαλέτας τους, ενώ στον Seurat άρεσε να ζωγραφίζει λουόμενους στις όχθες του Σηκουάνα.

Edgar Degas, The Bath, c.1888

Ο Cezanne επίσης ασχολήθηκε περίπου την ίδια εποχή με το συγκεκριμένο αντικείμενο, απεικονίζοντας ομάδες λουόμενων σε δασωμένες όχθες λιμνών. Αντί να χρησιμοποιούν πηγές από την κλασική γραμματεία, αυτές οι ως επί το πλείστον ανώνυμες φιγούρες έχουν κάτι χαρακτηριστικά αντι-ηρωικό, όπως ο λιπόσαρκος νεαρός στον Λουόμενο (The Bather) (περίπου 1885).

Paul Cezanne, Bather, 
Museum of Modern Art (MoMA), New York City

Όταν το μεγάλης κλίμακας έργο του Cezanne Μεγάλες Λουόμενες (Les Grandes Baugneuses) (περίπου 1894-1905), εκτέθηκε για πρώτη φορά το 1907, έκανε μεγάλη εντύπωση στον Matisse και τον Picasso. Περίπου μία δεκαετία αργότερα, όταν στράφηκαν από τον κυβισμό στον κλασικισμό, ασχολήθηκαν και οι δύο με το θεματικό αντικείμενο του λουόμενου.


Paul Cézanne, The Large Bathers, 1900–06. Courtesy of the Philadelphia Museum of Art.




Henri Matisse, Three Bathers, 1907

Pablo Picasso, Bathers, 1918


Περισσότερα από 100 χρόνια μετά, ο Chan καταπιάνεται ξανά με αυτό το πανάρχαιο θέμα, επανεξοπλίζοντάς το για αυτόν που ο ίδιος αποκαλεί «ζοφερό» αιώνα μας. Τα σκηνικά εδώ δεν είναι ούτε μπάνια, ούτε αρχοντικές λίμνες, αλλά η παραλία. Σε ένα από τα μοντέλα του από γεμισμένο ύφασμα, ένα ζευγάρι κρατάει πετσέτα και τσάντα παραλίας. Αλλού υπάρχουν πετσέτες σε ζωηρά χρώματα. 


Paul Chan – Model (Duo with towel and bag), 2018 Ευγενική παραχώρηση του καλλιτέχνη και της γκαλερί Greene Naftali, Νέα Υόρκη. Installation View ©PanosKokkinias



Αυτοί οι «Bathers» δεν είναι ούτε ταξιδιώτες της χώρας του έπους ούτε θείες παρουσίες, αλλά εκδρομείς έτοιμοι για την παραλία. Αιχμηρές και δηκτικές, αυτές οι σκηνές περιέχουν κι άλλες παρουσίες: τις υπονοούμενες μορφές των μεταναστών. Δίπλα στο τρίο των «Bathers» υπάρχει απλωμένη μία ασημένια ισοθερμική κουβέρτα για πρώτες βοήθειες. Το τραύμα καραδοκεί, πάντα κάπου κοντά. 

Αυτά τα έργα περιέχουν ένα πλήθος από εγγύτητες: Εγγύτητα στην κρίση, εγγύτητα προς τους άλλους, προς τους αυτοσχέδιους καταυλισμούς, προς τα κορμιά που ξεβράζονται στις ακτές της Μεσογείου. 

«Η αντίθεση ανάμεσα στις εικόνες των αμέριμνων παραθεριστών και των προσφύγων που έφταναν δίπλα τους στην παραλία με σημάδεψε», είπε ο Paul Chan.


Paul Chan – Les Baigneurs (suitors as fugees as suitors), 2018. Ευγενική παραχώρηση του καλλιτέχνη και της γκαλερί Greene Naftali, Νέα Υόρκη. Installation View ©PanosKokkinias 

Ξένος και όχι Ξένιος....


Η έκθεση Odysseus and the Bathers διαστίζεται από μια σειρά ατεζάριστους καμβάδες που ο καθένας τους κρέμεται από μία ράγα στον τοίχο, όπως οι πετσέτες στα μπάνια των ξενοδοχείων. Τα έργα επάνω τους είναι προσεγγίσεις στο ύφος του Matisse σε αποχρώσεις του γαλάζιου, του ροζ και του κίτρινου, ζωγραφισμένα με χρώματα γενικής χρήσης σε έντονες αποχρώσεις. Ένα απ' αυτά απεικονίζει μία φιγούρα με μοβ κουκούλα και το κεφάλι σκυμμένο σε μία δυσεξιχνίαστη στάση (θρηνεί ή προοιωνίζει;), στην οποία εμφανίζονται συχνά αυτοί οι «Bathers»

Έν
α άλλο, με τίτλο Towel (Breaker in Yellow and Green) (2018), φέρνει στο νου φάντασμα στην ακτή. Οι φιγούρες σε αυτά τα έργα πηγάζουν από τα καλούπια τα οποία χρησιμοποιεί ο Chan για να φτιάξει τους «Bathers». 

Τα χρώματα, οι μορφές δεν αλληλοεπικαλύπτονται, δεν αγγίζονται ούτε μπερδεύονται μεταξύ τους, όπως δεν αναμιγνύονται πλέον και οι άνθρωποι σύμφωνα με τις ισχύουσες πολιτικές, που αρέσκονται στον όρο Ξένος και όχι Ξένιος, μία προσφιλής λέξη για τον προερχόμενο από το Hong Kong, Αμερικανό Paul Chan.

Οι πετσέτες των «λουομένων» του, αποτελούν, όπως είπε ο ίδιος ο καλλιτέχνης, μια αναφορά στη σημερινή Αμερική του Τραμπ, που από χωνευτήρι μετατρέπεται σε μια κοινωνία δυσανεκτική απέναντι στην φυλετική, ταξική ή εθνοτική ανάμειξη. Αντίθετα, στην Αθήνα, όπως είπε, γοητεύτηκε από τη λέξη «ξενία»:

«Μου άρεσε η έννοια, αλλά και ο ήχος της λέξης στα ελληνικά».


Από τα αριστερά προς τα δεξιά: Paul Chan – Towel (Inhaler at night), 2018. Ακρυλικό σε καμβά, κρεμασμένο σε ράγα επιτοίχιας πετσετοθήκης | Ευγενική παραχώρηση του καλλιτέχνη και της γκαλερί Greene Naftali, Νέα Υόρκη. Installation View ©PanosKokkinias 
Towel (emojis), Aκρυλικό σε καμβά, κρεμασμένο σε ράγα επιτοίχιας πετσετοθήκης | Ευγενική παραχώρηση του καλλιτέχνη και της γκαλερί Greene Naftali, Νέα Υόρκη. Installation View ©PanosKokkinias 
Towel (Inhaler under), 2018. Ακρυλικό σε καμβά, κρεμασμένο σε ράγα επιτοίχιας πετσετοθήκης | Ευγενική παραχώρηση του καλλιτέχνη και της γκαλερί Greene Naftali, Νέα Υόρκη. Installation View ©PanosKokkinias

Ηλεκτρονικά κυκλώματα φτιαγμένα στο σπίτι.....



Στις προθήκες του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης υπάρχει ακόμη μία σειρά από μοντέλα. Έξι από αυτά φέρουν τον τίτλο Model Arguments και είναι συνθέσεις που αποτελούνται από παπούτσια και καλώδια, και αποπνέουν την DIY αίσθηση ηλεκτρονικών κυκλωμάτων φτιαγμένων στο σπίτι. Ο Chan ξεκίνησε να τα κατασκευάζει προτού στραφεί στους «Breathers» και ίσως πρόκειται για έναν άλλο τρόπο, μία πρότερη στρατηγική, να υπαινιχθεί την κίνηση με ή πίσω από τις εικόνες, χωρίς να καταφύγει στην τυπική παραγωγή κινούμενων εικόνων.

Αποκαλεί τη διαδικασία κατασκευής αυτών των Model Arguments, «σύνθεση ενός δικτύου εξηλεκτρισμού». Σημειώστε ότι ένα από αυτά τα «απατηλά» έργα φέρει τον υπότιτλο Αθηνά, και αναφέρεται στην κόρη του Δία, η οποία υπάρχει υπό διαρκή μεταμφίεση.

Πράγματι, η μητέρα της Αθηνάς, η Μήτις, είναι η προσωποποίηση του κύριου χαρακτηριστικού του Οδυσσέα - η λέξη μήτις φέρει τις συνδηλώσεις της «ικανότητας», της «συνομωτικότητας» ή της «επιδίωξης». 



ΠΗΓΕΣ




Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου