«Τι αξίζει μια κλειδωμένη θύρα, που όλοι οι διαβάτες κατέχουν ένα αντικλείδι;» Κωστής Παπαγιώργης, Μυστικά της συμπάθειας

Otto Dix,Two Children (1921)

Όσο κι αν βυθιστούμε στον εαυτό μας, στην αυταπάτη ότι διαθέτουμε ένα μονήρες καταφύγιο, όπου κανένας δρόμος δεν φτάνει, καμιά ξένη φωνή δεν ακούγεται, ο άλλος – η αγορά ολόκληρη – μας ακολουθεί, μόνο και μόνο επειδή βγαίνει από τα ίδια μας τα σπλάχνα. Πανδαιμόνιο από ψεύδη και αλήθειες, η συνείδηση, είναι συνάμα και ένα σύμπλεγμα μορφών κυβιστικής τεχνοτροπίας. Όλο και κάποιο μάτι ανατέλλει στο τραπέζι μας, όλο και κάποια κομμένη μύτη πέφτει μέσα στην αδρανή παλάμη μας.

 «Στην ηθική ζωή», γράφει ο Μπαλζάκ, «όπως και στη σωματική, υπάρχει εισπνοή και εκπνοή. Η ψυχή έχει ανάγκη να ρουφήξει τα αισθήματα μιας άλλης ψυχής, να τα αφομοιώσει και να τα ξαναβγάλει έξω πιο πλούσια. Χωρίς αυτό το ωραίο ανθρώπινο φαινόμενο, η καρδιά δεν έχει ίχνος ζωής· της λείπει ο αέρας, υποφέρει και μαραίνεται» 

(Ευγενία Γκραντέ, Θεμέλιο, σ.197)

Ο άνθρωπος εισπνέει και εκπνέει τον άλλο, συγκροτείται από την παρουσία του, δηλητηριάζεται από αυτήν, φτάνει ως την τρέλα ή τον φόνο, την αγάπη ή την απογοήτευση, αλλά δεν μπορεί να νοηθεί ζωή μιας ψυχής που δεν ζει μέσα στο θέατρο της κοινωνικότητας και της συστηματικής ψυχικής συνενοχής. Το «εγώ» συγκροτείται σαν άθυρμα του «εσύ», σαν θύμα των άλλων. Μόνο αν δεχθούμε ότι η παρουσία του άλλου συγκροτεί το «εγώ», το υφαίνει λέξη τη λέξη, νεύμα το νεύμα, βλέμμα το βλέμμα, μπορούμε να έχουμε μια πειστική πρόληψη για τα τεκταινόμενα στην ψυχή.

Ο άλλος άνθρωπος δεν είναι συγκεκριμένα εκείνος που μοιραία κάποτε σου βάζει τα γυαλιά, όπως στις περιπτώσεις που κάποιος βρίσκει τον δάσκαλό του ή τον διάβολό του. Στη ζωή του «εγώ» οι άλλοι προηγούνται. Έχουν δίκιο, δηλαδή, όσοι ισχυρίζονται ότι στη φτωχή γιορτή της ζωής του, ο καθένας μας φτάνει λιγάκι καθυστερημένος. Όντως, όταν θηλάζουμε —το γάλα, το νόημα, τη γλώσσα, την ξένη παρουσία — κάποιοι άλλοι είναι οι παλαιοί και εμείς οι νιόφερτοι, οι νεωστί, οι άρτι. Όσο κι αν το αυγό διδάσκει κάποτε την κότα και ενίοτε καίει το κοτέτσι ολόκληρο, το αυγό είναι υστερόχρονο. Η αρχή έχει γίνει ερήμην του και με ξένα έξοδα.

Edvard Munch, Χωρισμός. 1896. Moυσείο Munch.

Ο άλλος άνθρωπος είναι ιδρυτής του εσωτερικού μας κόσμου, θεμελιωτής του «εγώ» μας χωρίς τελετή. Εξ υπαρχής εμφανίζεται σαν απόλυτη συνθήκη. Αδιάφορο αν κάποτε η συνείδηση απογαλακτίζεται και, έστω για την τιμή των όπλων, σηκώνει μπαϊράκι και δηλώνει, επιτέλους, αυτόνομη, η αλήθεια είναι πως την πονάνε πάντα τα ξένα χέρια που την έπλασαν. Κάθε ψυχισμός «παίρνει πόνο» και σε κάθε αλλαγή καιρού — όπως συμβαίνει με τις εποχές της ψυχής— νιώθει τα παρωχημένα άλγη να επιστρέφουν. Η λάμα στο σπασμένο πόδι ξέρουμε ότι χαζομασκαρεύεται σε μετεωρολογικό δελτίο. 

Το ξύλο έχει τα δικά του νερά, και η συνείδηση έχει τα νερά της διυποκειμενικότητας και τα μυστικά της ρεύματα. Δικέφαλη, τρικέφαλη, πολυπρόσωπη, κάθε ψυχή πάσχει από την αδυναμία της — εγγενή και απαραμείωτη— να απολαύσει την πολυθρύλητη αυτάρκεια, την ήρεμη ταύτιση με το «εγώ» και το παρόν της. Ο άλλος δεν αναχωρεί ποτέ από το «εγώ»,  η τυραννία της παρουσίας του είναι η πρώτη ύλη κάθε προσωπικότητας.

Κωστή Παπαγιώργη, Μυστικά της συμπάθειας, εκδόσεις Καστανιώτη, σ. 36-43 (επιλογή)

Ζωντανή νεκρή φύση (Living still life), Salvador Dali, 1956