ΣΤΕΡΕΟΤΥΠΑ ΚΑΙ ΠΡΟΚΑΤΑΛΗΨΕΙΣ
- «Κανείς δεν γεννιέται μισώντας ένα άλλο άτομο λόγω του χρώματος του δέρματός του, ή λόγω του background του ή της θρησκείας του. Οι άνθρωποι πρέπει να μάθουν να μισούν, και εφόσον μάθουν να μισούν, μπορούν να μάθουν να αγαπάνε, επειδή η αγάπη έρχεται πολύ πιο φυσικά στην ανθρώπινη καρδιά από το αντίθετό της». (Νέλσον Μαντέλα)
Προκαταλήψεις: Όταν το μυαλό στήνει παγίδες
Το 1954 ο διάσημος Αμερικανός ψυχολόγος Γκόρντον Όλπορτ την όρισε ως «μια αντιπάθεια η οποία βασίζεται σε μια λανθασμένη και άκαμπτη γενίκευση». Ο Όλπορτ αντιμετώπιζε τη δημιουργία στερεότυπων ως χαρακτηριστικό του ανθρώπινου είδους. Υποστήριζε ότι, δεδομένου ότι η ζωή μας είναι τόσο σύντομη και ότι έχουμε τόσο έντονη την ανάγκη της προσαρμογής, πρέπει να οργανώνουμε και να κατηγοριοποιούμε τα αντικείμενα και τα υποκείμενα του κόσμου σε μεγάλες κατηγορίες, προκειμένου να εξελισσόμαστε μέρα με τη μέρα. Με άλλα λόγια, τα στερεότυπα λειτουργούν ως δομές οργάνωσης που επιτρέπουν στον εγκέφαλο να αναγνωρίσει αμέσως ένα αντικείμενο, συγκρίνοντάς το με άλλα αντικείμενα τα οποία έχουν κοινά χαρακτηριστικά.
Επανάληψη αρχέτυπων
Όποιος είναι εντελώς απαλλαγμένος από προκαταλήψεις, πρώτος το λίθο βαλέτω. Η Μαζαρίν Μπανατζί, ψυχολόγος από το Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, έχει καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η πλειονότητα των ανθρώπων, συμπεριλαμβανομένης της ίδιας, έχουν περισσότερες προκαταλήψεις από όσες φαντάζονται.
Στο πλαίσιο μιας σειράς πειραμάτων με φοιτητές, διαπίστωσε ότι μια περιοχή του εγκέφαλου που σχετίζεται με το φόβο ενεργοποιούνταν σε λευκούς σπουδαστές πιο έντονα όταν τους έδειχναν πρόσωπα μαύρων παρά όταν τους έδειχναν ανθρώπους της δικής τους φυλής. Το πιο εκπληκτικό είναι ότι τα οπτικά ερεθίσματα γίνονταν αντιληπτά μόνο από το υποσυνείδητο των φοιτητών, καθώς οι εικόνες των εγχρώμων προσώπων προβάλλονταν για κλάσματα του δευτερολέπτου ανάμεσα σε άλλες φωτογραφίες. Παρ’ όλα αυτά, οι εγκέφαλοί τους αντιδρούσαν ξεκάθαρα στις «εικόνες-φαντάσματα».
Όμως, όταν οι φοιτητές παρατηρούσαν για αρκετή ώρα τα πρόσωπα ανθρώπων διαφορετικής φυλής και το ερέθισμα προλάβαινε να καταγραφεί στη συνείδησή τους, η συμπεριφορά του εγκεφάλου τους ήταν πολύ διαφορετική. «Το συνείδητό μας μπορεί να μας απελευθερώσει από τις προκαταλήψεις του υποσυνείδητου», εξηγεί η ψυχολόγος.
Περιοδικό Focus, Πέμπτη 28 Φεβρουαρίου 2008
Με αφετηρία την έννοια του «στερεότυπο» (στερεότυπο ονομαζόταν ένα μηχάνημα που χρησιμοποιούσαν παλαιότερα στα τυπογραφεία. Πάνω του υπήρχαν ψηφίδες με γράμματα και με μελάνι τύπωναν πάνω σε αυτό τις σελίδες των εφημερίδων), ο Lippmann, ένας Αμερικανός δημοσιογράφος, εισήγαγε πρώτος τον όρο το 1922.
Υποστήριξε ότι τα στερεότυπα λειτουργούν ως «εικόνες στο μυαλό μας», «χάρτες του κόσμου», που επιτρέπουν στους ανθρώπους να χειρίζονται τον όγκο των πληροφοριών και να μειώνουν τη γνωστική πολυπλοκότητα της πραγματικότητας. Επίσης, σύμφωνα με τον Lippmann τα στερεότυπα χρησιμοποιούνται συχνά για να δικαιολογούν τη στάση και τη συμπεριφορά ανθρώπων προς άλλους. Για άλλους πάλι αποτελούν μεροληπτικές και υπεραπλουστευμένες γενικεύσεις, μια άκαμπτη αντίληψη της πραγματικότητας, ιδίως ατόμων και ομάδων.
Ένας συνήθης ορισμός τους είναι ότι: τα στερεότυπα συνιστούν ένα σύνολο πεποιθήσεων σχετικά με τις προσωπικές αποδόσεις για μια ομάδα ή ένα άτομο. Τα στερεότυπα συνιστούν τον βασικό συντελεστή της προκατάληψης.
Η προκατάληψη συχνά ακολουθεί τα στερεότυπα μόνο που στην περίπτωσή της έχουμε να κάνουμε πλέον με μια στάση (όχι γνώμη ή πεποίθηση) που είναι κυρίως αρνητική απέναντι στα μέλη μιας ομάδας.
Η προβληματική πλευρά των στερεοτύπων.
Σύμφωνα με αυτήν, μπορεί το στερεότυπο να ανταποκρίνεται λίγο έως καθόλου στην πραγματικότητα. Να αποδίδονται χαρακτηριστικά σε άτομα μόνο και μόνο επειδή ανήκουν σε μια συγκεκριμένη ομάδα (βλ. ανάπηροι= δυστυχισμένοι, τσιγγάνοι= βρώμικοι, ψυχικά ασθενείς= επικίνδυνοι). Το στερεότυπο αφού είναι κάθε άλλο παρά αυταπόδεικτο, είναι αναμενόμενο ότι δημιουργεί διαστρεβλώσεις, ιδίως από τη στιγμή που γενικεύει κάποιος και αποδίδει χαρακτηριστικά βασιζόμενος σε υποκειμενικές υποθέσεις.
Με το πέρασμα του χρόνου αυτές οι υποθέσεις, τα στερεότυπα, εδραιώθηκαν και έγιναν αντικειμενικές αλήθειες που εσωτερικεύθηκαν χωρίς προβληματισμό και πολλή σκέψη. Μάλιστα, συνήθως, δίνεται έμφαση σε πληροφορίες που επιβεβαιώνουν το στερεότυπο, παρά σε αυτές που το διαψεύδουν. Από αυτό γίνεται φανερό πόσο προβληματική μπορεί να είναι η χρήση του και σε πόσο εσφαλμένα μονοπάτια μπορεί να οδηγήσει. Δίνεται έμφαση σε κάποιες μόνο πληροφορίες, ενώ αγνοούνται άλλες –συνήθως οι πρώτες ευνοούν τη συντήρηση του στερεοτύπου– ενώ οι δεύτερες, αν διαψεύδουν, τα άτομα είτε τις προσπερνούν είτε αλλάζουν το περιεχόμενό τους, ώστε να συμφωνεί με το στερεότυπο.
Η αποδοχή ενός στερεοτύπου οδηγεί σε αντίστοιχη συμπεριφορά από μέρους των ανθρώπων. Επιπλέον, γεννά προσδοκίες ο στερεοτυποποιημένος πρέπει να ενεργεί επιβεβαιωτικά προς αυτές. Ουσιαστικά, καθοδηγείται να συμπεριφερθεί με τρόπο ώστε να επαληθεύσει το στερεότυπο. Δεν του δίνεται και άλλη ευκαιρία. Γίνεται, τελικά, αυτό που οι άλλοι πιστεύουν ότι είναι(αυτοεκπληρούμενη προφητεία).
Η Βασιλική Τάτση είναι κλινική ψυχολόγος
Ο «πέμπτος καβαλάρης»: Το πιο επικίνδυνο στερεότυπο είναι η αμφισβήτηση της ανθρώπινης φύσης φυλών και εθνών. .......
Του Ευγένιου Τριβιζά
O χαρακτηρισμός των Ελλήνων ως απατεώνων, προδοτών και άλλων τινών δεν είναι παρά μία ακόμα περίπτωση του κοινωνιολογικού φαινομένου της επικλήσεως αρνητικών εθνικών στερεοτύπων σε περιπτώσεις κρίσεων. Αντί να κρίνονται και να κατακρίνονται αποφάσεις ή ενέργειες συγκεκριμένων ατόμων, στιγματίζεται συλλήβδην έναs ολόκληρoς λαός. Το πιο επικίνδυνο στερεότυπο είναι η αμφισβήτηση της ανθρώπινης φύσης φυλών και εθνών.
Το αρκτικόλεξο «ΡΙGS», το οποίο χρησιμοποιούν Δυτικοευρωπαίοι και Αγγλοσάξονες επενδυτές και σχολιαστές, ως συνοπτικό τρόπο αναφοράς στους λαούς της Νότιας Ευρώπης και τις οικονομίες τους, δεν είναι μόνο μια κακόγουστη προσβολή. Είναι μια σύγχρονη εκδοχή του ιστορικού φαινομένου της αμφισβήτησης της ανθρώπινης φύσης του συνανθρώπου, της διαδικασίας κατά την οποία μέλη μιας εθνικής ομάδας υποβιβάζουν τα μέλη μιας άλλης στο επίπεδο των ζώων, μεταδίδοντας έμμεσα το μήνυμα ότι είναι άξια να τύχουν παρόμοια με αυτά μεταχείρισης.
Αν και ορισμένα έντυπα, όπως οι «Financial Τimes», και τράπεζες, όπως η Βarclays, κατόπιν καταγγελιών, όπως εκείνη του Πορτογάλου υπουργού Οικονομικών, απαγόρευσαν τη χρήση του, ο όρος κινδυνεύει να καθιερωθεί. Όσοι εξακολουθούν να τον χρησιμοποιούν δεν αντιλαμβάνονται τη σοβαρότητα μιας τέτοιας πρακτικής. Λησμονούν ότι παρόμοιες μειωτικές εκφράσεις είχαν χρησιμοποιηθεί συστηματικά κατά το παρελθόν για να απευαισθητοποιήσουν την κοινή γνώμη, να αναστείλουν τυχόν ενδοιασμούς, να απενεργοποιήσουν τη συναισθηματική ταύτιση και να διευκολύνουν διωγμούς, σφαγές, ακόμα και γενοκτονίες.
Της γενοκτονίας της Ρουάντας για παράδειγμα είχε προηγηθεί μια κυβερνητικά συντονισμένη εκστρατεία λεκτικής «αποκτήνωσης» των θυμάτων και κατά τη διάρκεια του Παγκοσμίου Πόλεμου η ιαπωνική προπαγάνδα είχε χρησιμοποιήσει την ίδια μέθοδο εναντίον των Αμερικανών. Η πιο ακραία, βέβαια περίπτωση, ήταν εκείνη του Τρίτου Ράιχ. Ένα από τα σκευάσματα που χρησιμοποιήθηκαν για τη γενοκτονία των Εβραίων στα στρατόπεδα συγκεντρώσεως, ήταν το παρασιτοκτόνο Ζyclon Β. Πολύ πριν, όμως, οι κρατούμενοι εξοντωθούν με παρασιτοκτόνα, είχε προηγηθεί η απομείωση της ανθρώπινης φύσης τους από τον ναζιστικό μηχανισμό προπαγάνδας.
Εκφράσεις όπως «αρουραίοι», «μολυσματικά ζωύφια» είχαν χρησιμοποιηθεί συστηματικά για τον χαρακτηρισμό τους. Και φυσικά όταν εκλαμβάνεις τους αντιπάλους σου όχι ως ανθρώπους αλλά ως κτήνη ή παράσιτα, δεν έχεις και πολλούς ενδοιασμούς για να τους εξοντώσεις προκειμένου να ανακυκλώσεις τις τρίχες ή το λίπος τους. Η λεκτική «αποκτηνωτική» βία αποτελεί συχνά τον προθάλαμο πραγματικής και όχι μόνο στη διεθνή σκηνή.
Σε έρευνά μου για τα εγκλήματα του όχλου είχα κάνει διάκριση μεταξύ δύο κατηγοριών υβριστικών εκφράσεων, εκείνων οι οποίοι αρνούνται τον ανδρισμό του αντιπάλου και εκείνων οι οποίοι αρνούνται την ανθρώπινη φύση του και είχα διαπιστώσει ότι η πρώτη ανοίγει τον δρόμο σε ριτουαλιστική και η δεύτερη σε πραγματική βία. Οι τραγικές συνέπειες της λεκτικής «αποκτήνωσης» είναι ο λόγος για τον οποίο οι ανθρωπολόγοι Μontagu και Μatson θεωρούν ότι οι διαδικασίες άρνησης της ανθρώπινης υπόστασης συνανθρώπων είναι «ο πέμπτος καβαλάρης της Αποκαλύψεως» . Θα ήταν υπερβολικό, βέβαια, να ισχυριστεί κανείς ότι οι χρήστες του όρου «ΡΙGS» προετοιμάζουν το έδαφος για την οικονομική κατακρεούργηση των άσωτων «γουρουνιών» του Νότου.
Είναι όμως απορίας άξιο το ότι πολιτισμένοι άνθρωποι φτάνουν στο σημείο να διαδίδουν μειωτικές εκφράσεις που τόσα δεινά έχουν προκαλέσει κατά το παρελθόν. Όταν δεν αντιμετωπίζουμε τους άλλους ως άτομα, αλλά ως εκπροσώπους στερεοτύπων, όταν μία εθνότητα θεωρείται ότι ενσαρκώνει το έντιμο και το ηθικό και ο αντίπαλος το δόλιο και το ανήθικο, τότε ανοίγει διάπλατα ο δρόμος για κάθε λογής βαρβαρότητα. Ούτε οι Νότιοι είναι «γουρούνια», ούτε οι Έλληνες είναι εκ γενετής απατεώνες, ούτε οι Γερμανοί επιρρεπείς σε γενοκτονίες.
Το καλό και το κακό ενυπάρχει στον καθένα και το δεύτερο μπορεί εύκολα να πυροδοτηθεί από λεκτικές κοινωνικές διαδράσεις. Ας ελπίσουμε ότι ο «πέμπτος καβαλάρης της Αποκαλύψεως», προτού συνεχίσει τη νέα του επέλαση, θα σκοντάψει στους βράχους της λογικής και της κοινής μας ανθρωπιάς.
ΔΗΜΟΣΙΕΥΘΗΚΕ στα ΝΕΑ: Πέμπτη 18 Μαρτίου 2010
Α! Τα χρόνια τα παλιά, βαριά φορτία φεύγαν για την Αμέρικα..........
Αυτή η γελοιογραφία μου έρχεται στο μυαλό κάθε φορά που διαβάζω για τον τρόπο με τον οποίο ορισμένες χώρες φέρονται σε μετανάστες, στα παιδιά και τα εγγόνια τους.
Μετά την πρώτη προειδοποίηση και την πλήρη κατανόηση του αλλά που ακολουθεί τη φράση «Είμαστε μια πολύ ανεκτική κοινωνία», πολλοί θα βρίσκονταν αντιμέτωποι με ένα τείχος θεσμικού ρατσισμού, το κερασάκι στην τούρτα της ενσωμάτωσης σου που σου διασφαλίζει ότι δεν θα αντιμετωπιστείς ως ίσο μέλος της κοινωνίας λόγω της διαφορετικής εθνικής σου προέλευσης.
«Είμαστε μια πολύ ανεκτική κοινωνία αλλά αν δεν συμπεριφέρεστε όπως εμείς τότε να πάτε από κει που “ρθατε»
Τι είναι ρατσισμός;
Είναι να χαραμίζεις τις ικανότητες των ανθρώπων και να εκμηδενίζεις τις δυνατότητες τους.
Ο ρατσισμός είναι σαν ένα άπληστο μονοπώλιο το οποίο σπάνια μπορεί να παραδεχτεί κανείς ότι αποτελεί μονοπώλιο. Στοχεύει στην εξαφάνιση του ανταγωνισμού ώστε να επωφεληθεί από αυτόν με κάθε κόστος.
Οι άνθρωποι τον υποστηρίζουν γιατί με τον έναν ή τον άλλο τρόπο πιστεύουν πως θα επωφεληθούν και οι ίδιοι από αυτόν.
Α! Τα χρόνια τα παλιά, βαριά φορτία φεύγαν για την Αμέρικα..........
Δώδεκα καλλιτέχνες σκιτσάρουν για το ρατσισμό
«Παρά τη σημαντική πρόοδο που έχει επιτευχθεί, ο ρατσισμός αποτελεί ακόμη σημαντική απειλή για άτομα, εθνοτικές και θρησκευτικές ομάδες σε ολόκληρο τον πλανήτη. Θέτει σε κίνδυνο τη σταθερότητα και παραβιάζει τα ανθρώπινα δικαιώματα» επισημαίνει ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ, με αφορμή τη Διεθνή Ημέρα για την Εξάλειψη των Φυλετικών Διακρίσεων (21 Μαρτίου). Ο κ. Μπαν Κι Μουν μας καλεί «να ενώσουμε τις δυνάμεις μας για τον τερματισμό του ρατσισμού» και να βοηθήσουμε «στην υλοποίηση του οράματος για δικαιοσύνη, ισότητα και ελευθερία από τον φόβο για όλους».
Με τον ίδιο σκοπό, το 1againstracism.gr ζήτησε από δώδεκα Έλληνες σκιτσογράφους να ενώσουν τις πένες τους, στέλνοντας ένα ηχηρό μήνυμα ενάντια στις φυλετικές διακρίσεις και τη ρατσιστική βία. Ακολουθούν με αλφαβητική σειρά τα έργα που αφιέρωσαν στην εκστρατεία της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες κατά του ρατσισμού, έχοντας στο μυαλό τους το σύνθημα «Και 1 θύμα ρατσιστικής βίας είναι πολύ!»
 |
| Σκίτσο του Δημήτρη Γεωργοπάλη |
 |
| Σκίτσο της Μαρίας Τζαμπούρα |
 |
| Σκίτσο του Σπύρου Δερβενιώτη |
Διεθνής διάκριση για αντιρατσιστική ταινία Ελλήνων μαθητών
Το θέμα της ταινίας ήταν ανθρωπιστικό, σχετικά με το ρατσισμό και την περιθωριοποίηση παιδιών στο σχολείο, και απ ότι φαίνεται άγγιξε τους κριτές των Media Literacy Awards της Αυστρίας, οι οποίοι και την ανέδειξαν ανάμεσα στις καλύτερες ταινίες της διοργάνωσης.
«Είναι μια ομάδα 22 παιδιών. Η ταινία είναι εξ ολοκλήρου δικό τους δημιούργημα», λέει στην A.V. περήφανη, η υπεύθυνη καθηγήτρια κ. Λύχνου. «Μόνα τους έγραψαν το σενάριο, μόνα τους χειρίστηκαν τα μηχανήματα. Kαι όλο αυτό σε μόλις μία εβδομάδα. Εμείς οι καθηγητές αναλάβαμε μόνο το κομμάτι της ενημέρωσης».
«Είναι μια ομάδα 22 παιδιών. Η ταινία είναι εξ ολοκλήρου δικό τους δημιούργημα», λέει στην A.V. περήφανη, η υπεύθυνη καθηγήτρια κ. Λύχνου. «Μόνα τους έγραψαν το σενάριο, μόνα τους χειρίστηκαν τα μηχανήματα. Kαι όλο αυτό σε μόλις μία εβδομάδα. Εμείς οι καθηγητές αναλάβαμε μόνο το κομμάτι της ενημέρωσης».
Ο Ιβαν είναι γιος μεταναστών που ζει στους Παξούς, ένα μικρό νησί στο Ιόνιο Πέλαγος. Δεν είναι αποδεκτός στη σχολική κοινότητα. Το μεγάλο πρόβλημα έρχεται όταν τραυματίζεται σοβαρά σε τροχαίο ατύχημα και μεταφέρεται στο νοσοκομείο.
Team work: Η ταινία δημιουργήθηκε σε ένα κινηματογραφικό εργαστήριο που πραγματοποιήθηκε από τις 9 έως τις 14 Απρίλη. Ήταν το πρώτο εργαστήριο τέτοιου τύπου που διοργανώθηκε στους Παξούς.
Schwarzfahrer "Ο λαθρεπιβάτης" ή "Ο Μαύρος Επιβάτης" - (1993)
Η δεκάλεπτη ταινία Schwarzfahrer (λαθρεπιβάτης, που όμως κατά λέξη σημαίνει μαύρος επιβάτης) του γερμανού σκηνοθέτη Pepe Danquart βραβεύτηκε με το Oscar καλύτερης ταινίας μικρού μήκους το 1994.
Το Schwarzfahrer (λαθρεπιβάτης) του σκηνοθέτη Pepe Danquart είναι μια ταινία μικρού μήκους παραγωγής 1993, και έχει κερδίσει το όσκαρ ταινίας μικρού μήκους το 1994.
Θέμα της, η καταδίκη του καθημερινού ρατσισμού μέσα από μια ιστορία σε ένα τραμ: Ένας νεαρός νέγρος μπαίνει σε τραμ, μια ηλικιωμένη του φέρεται άσχημα και μονολογώντας τον προσβάλλει συνεχώς και αυτόν, αλλά και τους άλλους μετανάστες. Στο τέλος ο νεαρός νέγρος, παίρνει την εκδίκησή του. Οι υπόλοιποι επιβάτες παρακολουθούν σιωπηλοί τα γεγονότα.
