Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα, «Ο Έρωτας του Δον Περλιμπλίν με την Μπελίσα στον κήπο του»

Άννυ Πασπάτη (Μπελίσα), Νικήτας Τσακίρογλου (Περλιμπλίν).

Των ερώτων τα θαύματα

Ο έρωτας του Δον Περλιμπλίν και της Μπελίσα στον κήπο (The Love of Don Perlimplín and Belisa in the Garden) γράφτηκε το 1928 από τον ισπανό δραματουργό Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα. Παρουσιάστηκε για πρώτη φορά το 1933.

Το έργο αφηγείται την ιστορία ενός ηλικιωμένου εργένη, του Περλιμπλίν. Ο άνδρας πείθεται από την υπηρέτρια του την Μαρκόλφα να αναζητήσει γυναίκα για να παντρευτεί καθώς αυτή είναι ηλικιωμένη και σύντομα δεν θα μπορεί να τον φροντίζει. Ο Δον Περλιμπλίν εκφράζει τις αμφιβολίες του αλλά τελικά συμφωνεί να παντρευτεί την κατά πολύ νεότερη του, Μπελίσα. 

Νικήτας Τσακίρογλου (Περλιμπλίν), Μαργαρίτα Λαμπρινού (Μαρκόλφα).

Η Μπελίσα οδηγείται σε αυτόν τον γάμο παρακινούμενη από την άπληστη μητέρα της, που την πείθει πως ένας τέτοιος γάμος θα την κάνει πιο ελκυστική για τους άλλους άνδρες. 

Την πρώτη νύχτα του γάμου τους, η Μπελίσα απατάει τον Περλιμπλίν. Αυτός, όμως, θα γίνει ο μυστικοσύμβουλός της και θα χαίρεται να την ακούει να του μιλάει για τα ηδονικά όνειρα που πλέκει για κάποιον άγνωστο, ο οποίος τριγυρνάει τη νύχτα κάτω από τα παράθυρά της, με το πρόσωπο κρυμμένο μέσα στην κόκκινη κάπα του. 

Ο τυλιγμένος με κόκκινα άνθρωπος, διακρίνεται ανάμεσα στα κλαριά του κήπου, παραπατάει και πέφτει. Είναι ο Περλιμπλίν: ο μασκοφόρος εραστής ήταν αυτός. Αυτοκτονώντας σκοτώνει τον αντίζηλο του.

Η Μαρκόλφα θα τον σαβανώσει με το κόκκινο νεανικό του κοστούμι και η Μπελίσα θα αγαπήσει για πάντα και με πάθος νεκρό τον Περλιμπλίν.

Ο Λόρκα συνδυάζει με έναν μοναδικό τρόπο το κωμικό με το τραγικό στοιχείο, αναζητώντας την πνευματική ουσία του έρωτα και ανάγοντας τον από το επίπεδο του σώματος στο επίπεδο της ψυχής. 

Άννυ Πασπάτη (Μπελίσα), Νικήτας Τσακίρογλου (Περλιμπλίν).

Ο Λόρκα στο "Περλιμπλίν και Μπελίσα... "δανείζεται" τη στοιχειώδη ιστορία της λαϊκής φυλλάδας, αλλά μόνο για να την ανατρέψει εκ βάθρων και για να της δώσει περιεχόμενο τραγικό.

Ο πλούσιος, άσχημος, άχαρος γερο-φασουλής Δον Περλιμπλίν του Λόρκα... είναι ο μόνος Περλιμπλίν στον κόσμο που δεν έκανε... περλιμπλινική καριέρα! Ζει μόνος, σε μια γριά οικονόμο - υπηρέτρια που τον φροντίζει, στο αρχοντικό, μεγάλο, άχαρο σπίτι του, ανάμεσα σε αμέτρητα βιβλία που του κρατούν συντροφιά τις κρύες νύχτες του χειμώνα... και ούτε καν φαντάζεται τι σημαίνει να ονομάζεται "Δον Περλιμπλίν".

Απέναντι απ' το σπίτι του τελευταίου Ισπανού ιδαλγού, Δον Περλιμπλίν, έρχεται να εγκατασταθεί μια πανέμορφη νέα κοπέλα που με το μοιραίο της όνομα, "Μπελίσα", είναι σαν να ξεπήδησε μέσα απ' τις σελίδες του Λόπε ντε Βέγκα και κουβαλά μαζί της όλη την "προίκα" μιας μυθικής περσόνας. Είναι η προσωποποίηση της "ξελογιάστρας", αιώνιας γυναίκας, της άπιαστης, άπιστης, ποθητής μικρής ερωμένης! Ενσαρκώνει όλους τους μύχιους, ανεκπλήρωτους πόθους του Περλιμπλίν και στήνει μπροστά του ολοζώντανη τη θηλυκή μορφή που τον έλκει και τον σαγηνεύει ακαταμάχητα: της λαϊκής "κούκλας" Μπελίσα.

Έχει φτάσει πια, όπως φαίνεται, ο καιρός του δικού του: "έρως ανίκατε μάχαν"! Ή είναι σαν ο δαίμονας που προσπαθούσε μάταια τόσον καιρό να βάλει σε πειρασμό τον Δον Κιχώτη δείχνοντας του ωραία, ηλιόλουστα, υπαρκτά τοπία γυμνών γυναικών, ενώ εκείνος δεν είχε μάτια για αλλού εκτός από την αιώνια, ανύπαρκτη και ιδανική για τούτο αγαπημένη του, Δουλτσινέα, να έστρεψε τώρα το διαπεραστικό του βλέμμα επάνω στον Περλιμπλίν! 

Εδώ σε αυτό το σημείο ακριβώς, τη στιγμή που συναντιούνται ο ήρως της λαϊκής φυλλάδας "αλληλούιας" με την ηρωίδα του Λόπε, κλείνει η παρένθεση μας κι αρχίζει το έργο του Λόρκα.

Στον... ξύλινο φασουλή που έγινε άνθρωπος μέσα από τον έρωτά του, ο θεατής αναγνωρίζει μια όψη του προδομένου εαυτού του. Δεν ξέρει αν πρέπει να γελά ή να κλαίει με τα παθήματα του ήρωα, όμως τώρα σίγουρα γνωρίζει από πρώτο χέρι... τι σημαίνει να ονομάζεσαι "Δον Περλιμπλίν".

http://www.biblionet

Βέρα Δεληγιάννη (Μητέρα της Μπελίσας), Άννυ Πασπάτη (Μπελίσα).

...η όμορφη Μπελίσα στον κήπο θα τον καρτερεί

Στο Μεγάλο Ερωτικό (1972), συναντάμε την αξεπέραστη ερμηνεία της Φλέρυς Ντανωνάκη στο τραγούδι "Πέρα στο θολό ποτάμι" από το έργο Περλιμπλίν και Μπελίσα. Μουσική Μάνος Χατζιδάκις, στίχοι: Νίκος Γκάτσος.

Πέρα στο θολό ποτάμι

έσκυψε η νύχτα να λουστεί.

Έτσι και η όμορφη Μπελίσα

μ' ένα φιλί θα δροσιστεί.

Πάνω στο πέτρινο γεφύρι

κάθεται η νύχτα δροσερή.

Έτσι και η όμορφη Μπελίσα

στον κήπο θα τον καρτερεί.

Γέλιο και κλάμα για κάθε φασουλή που αγάπησε.....

Το μονόπρακτο του Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα «Ο Έρωτας του Δον Περλιμπλίν με την Μπελίσα στον κήπο του» παρουσιάστηκε στη Νέα Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου το 1976 μαζί με τους «Φασουλήδες του Κατσιπόρα», ιλαροτραγωδία για κουκλοθέατρο, σε σκηνοθεσία του Κώστα Μπάκα. Στους πρωταγωνιστικούς ρόλους ο Νικήτας Τσακίρογλου και η Άννυ Πασπάτη.

Ο πλήρης τίτλος του έργου είναι αποκαλυπτικός ως προς τη σκηνική πρόθεση του Λόρκα: «Amor de Don Perlimplin con Belisa en su jardin — Aleluya erotica en cuatro cuadros y un prologo — Version de Camara», «Ο Ερωτας του Δον Περλιμπλίν με την Μπελίσα στον κήπο του - Τραγούδι της αγάπης σε τέσσερις εικόνες και έναν πρόλογο - Παραλλαγή δωματίου».

Με τον όρο «versiοn de camara» ο ποιητής έδινε μια υπόσχεση. Θα επιχειρούσε κάποτε να αναπτύξει το θέμα του έργου σε έκταση τέτοια που να καλύπτει τις πολυσύνθετες προϋποθέσεις του. Η φριχτή του μοίρα δεν του επέτρεψε να πραγματοποιήσει το σχέδιό του. Έτσι, μας άφησε αυτή την ευλογημένη μικρογραφία, που δεν ξεπερνά τις διαστάσεις που έχουν το χαμόγελο και το δάκρυ, ενωμένα κι αξεχώριστα.

Το 1933, τη χρονιά που ο θίασος της Χοζεφίνας Ντίαθ ντε Άρτιγκα ανέβασε στο θέατρο Beatriz» της Μαδρίτης τον «Περλιμπλίν» ο Ισπανός ποιητής σε μια του συνέντευξη δήλωνε χαρακτηριστικά:

«Ο Έρωτας του Δον Περλιμπλίν και της Μπελίσας είναι το σχέδιο ενός δράματος. Έβαλα σ' αυτό το έργο μόνο τις απαραίτητες λέξεις, για να διαγράψω απλώς τους χαρακτήρες..... Ο Δον Περλιμπλίν είναι ανάμεσα στους άνδρες ο λιγότερο απατημένος σύζυγος. Η απονεκρωμένη του φαντασία ζωντανεύει ύστερα από τη χυδαία απάτη της γυναίκας του. Δεν θ' αργήσει όμως να «κερατώσει» με μιας όλες μαζί τις γυναίκες...

Εκείνο που φρόντισα στο έργο αυτό ήταν να υπογραμμίσω την αντίθεση ανάμεσα στα στοιχεία του λυρισμού και του γκροτέσκ και παράλληλα να τα συνδυάζω σε κάθε περίπτωση. Το μονόπρακτο αυτό είναι διαρθρωμένο με μουσική σαν μια μικρή όπερα δωματίου».

Στις λίγες αυτές γραμμές δίνεται συνοπτικά όλη η δραματουργική ιδιοσυγκρασία του λορκικού κειμένου. Το έργο εμφανίζει την ώριμη κυριαρχία πάνω σε μια θαυμαστή τεχνική, που oι όροι της πρέπει να αναζητηθούν στη φάρσα, το κουκλοθέατρο, το μπαλέτο, την όπερα και την παντομίμα. Οι ήρωές του είναι φτιαγμένοι από το υλικό του παραμυθιού, από την πρωτόγονη δηλαδή ουσία του θεάτρου. Νευρόσπαστα σε επιδέξια χέρια, χάρτινες φιγούρες που μιλούν, τραγουδούν και χορεύουν, αναπαριστάνοντας κάποιο δράμα της ζωής. Ο λόγος τους έχει την αφαίρεση της ποίησης. Περιορίζεται σε λέξεις ελάχιστες, φορτισμένες από όνειρο και πάθος.

Το μονόπραχτο αυτό συμπυκνώνει κατά τρόπο χαρακτηριστικό την πρωταρχική και αποκλειστική αρετή της λορκικής δραματουργίας : Ένα ποίημα που γίνεται θέατρο, αποκαλύπτοντας στη σκηνή τις πολλές, κρυφές του διαστάσεις.
Χωρίς αμφιβολία, ο Περλιμπλίν του Λόρκα είναι ο φασουλής που το 'σκασε από το κουκλοθέατρο, για να βγει στη σκηνή των ανθρώπων. Το ίδιο και η Μπελίσα, αυτή η άκαρδη, χάρτινη κούκλα. Εκείνος, το θύμα της ερωτικής θυσίας, που θα τιμωρήσει τον θύτη του, δίνοντας της την ψυχή που της έλειπε. Εκείνη, το ανέρωτο σκεύος της αγάπης, που θα νιώσει πόσα δάκρυα κοστίζει μια ένανθρώπιση. Και οι δυο μαζί: το νευροσπαστικό ειδύλλιο ενός καθημερινού ζευγαριού, που από γελοιογραφία γίνεται χορός θανάτου. Ο Περλιμπλίν, μόνο πεθαμένος θα κερδίσει την Μπελίσα— την όποια Μπελίσα— θυσιάζοντας σε αντάλλαγμα «το κορμί της κλειδαρότρυπας», που τόσο αγάπησε. Η ολοζώντανη Μπελίσα μόνο στην απουσία του θανάτου θα μάθει να κλαίει τον Έρωτά της, τον Περλιμπλίν — τον όποιο Περλιμπλίν— που ανεπίστρεπτα χάνεται.

«Το ουσιαστικό θέατρο» είχε γράψει ο Φεντερίκο Γκαρθία «είναι σχολείο γέλιου και θρήνου». Η άποψη λειτουργεί καίρια στην περίπτωση αυτής της ονειρικής μινιατούρας, που οι φιγούρες της μεταλαβαίνουν το «σκοτεινό νερό» της ύπαρξης και ακτινοβολούν ένα άμεσο και ριζικό πάθος. Το λαϊκό αυτό πάθος που έκανε έναν Ισπανό ποιητή να μπορεί να δονεί ένα μόνιμο και οικουμενικό ανθρώπινο νεύρο.

Το γέλιο και το κλάμα, αυτή η καθημερινή δισυπόστατη εκδήλωση της ζωής, παγιδεύουν συναισθηματικά τον θεατή του «Περλιμπλίν». Πρέπει να γελάσει και να κλάψει μαζί, όσο διαρκεί αυτό το λιλιπούτειο δράμα δωματίου, καθώς θα αναπολεί το δικό του χαμένο για πάντα Περλιμπλίν και τη δικιά του μακρινή Μπελίσα. Μια γκροτέσκα μίμηση μοιχείας, που καταλήγει σ' ένα ρομαντικό ειδύλλιο θανάτου, με καρφωμένο το μαχαίρι της ποίησης στην καρδιά του κάθε φασουλή πού αγάπησε.

ΤΑΣΟΣ ΛΙΓΝΑΔΗΣ (από το πρόγραμμα της παράστασης της Νέας Σκηνής του Εθνικού Θεάτρου «Περλιμπλίν και Μπελίσα - Οι φασουλήδες του Κατσιπόρα (1977)»

Περλιμπλίν, μια τραγική μαριονέτα

Ο συντηρητικός πουριτανός και μυστικοπαθής Περλιμπλίν, πληγωμένος από τις απιστίες της γυναίκας του και μη μπορώντας να απελευθερώσει τον πόθο που ένιωσε για το κορμί της, όταν το είδε γυμνό από την κλειδαρότρυπα, μεταμφιέζεται σε νεαρό εραστή, της εμπνέει ένα ασυγκράτητο πάθος και παρασύροντάς την σε μια φανταστική μοιχεία, καρφώνει ένα μαχαίρι στην καρδιά του.

Μέρος της θεματικής του κειμένου, τα σκοτεινά αισθήματα του έρωτα και του μίσους, η έλξη για τη ζωή και το θάνατο, το μυθικό πρότυπο του πόθου και η διφορούμενη φύση της μεταμφίεσης.

Θύμα και θύτης μαζί ο Περλιμπλίν, περνάει από τη γελοιότητα του ηλικιωμένου, απατημένου συζύγου στην καταστροφική δύναμη μιας νιότης που δεν έζησε ποτέ και μεταμορφώνεται σε τραγική μαριονέττα.

Απόσπασμα από κριτική της Ελένης Βαροπούλου για την παράσταση της Νέας Σκηνής του Εθνικού Θεάτρου «Περλιμπλίν και Μπελίσα - Οι φασουλήδες του Κατσιπόρα (1977)» Δημοσιεύτηκε στην Αυγή (7/11/1976)

Το παραπάνω υλικό καθώς και οι φωτογραφίες προέρχονται από το ψηφιοποιημένο αρχείο του Εθνικού Θεάτρου: http://www.nt-archive.gr/playMaterial.aspx?playID=422#photos

Αγάπη αγάπη

Νίκος Γκάτσος, Σταύρος Ξαρχάκος, Δήμητρα Γαλάνη
Από το θεατρικό έργο "Περλιμπλίν και Μπελίσα" του Λόρκα.

Αγάπη αγάπη

κουράστηκα να σε περιμένω.

Δώσ’ μου το χέρι σου το ματωμένο.

Αγάπη αγάπη

ποια χαραυγή θα σε ξαναφέρει

μ’ ένα αστροκέντητο πικρό μαχαίρι;

Αγάπη αγάπη

στο περιβόλι που σε προσμένω

στείλε το αηδόνι σου το δακρυσμένο.

Federico Garcia Lorca

5 Ιουνίου 1898 -19 Αυγούστου 1936

Η εκπομπή «ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ» αφιερώνει ένα από τα επεισόδια της στον Ισπανό Ποιητή και θεατρικό Συγγραφέα FEDERICO GARCIA LORCA (1898 – 1936). 

Ο Διευθυντής της Δραματικής Σχολής του Εθνικού Θεάτρου και λογοτέχνης ΤΑΣΟΣ ΛΙΓΝΑΔΗΣ προσεγγίζει την ποίηση και την θεατρική πορεία του Ποιητή μέσα από τις επιρροές, που του άσκησε η ισπανική λογοτεχνία του 18ου και 19ου αιώνα, η ανδαλουσιανική ποίηση και το μαυριτάνικο και τσιγγάνικο τραγούδι.