Ραψωδία Η, Μονομαχία Έκτορα Αίαντα, Ταφή των νεκρών

Ο σκηνοθέτης της 'Τροίας' Wolfgang Petersen δήλωσε ότι εμπνεύστηκε από την Ιλιάδα του Ομήρου. Πόσο κοντά βρίσκεται η χολυγουντιανή εκδοχή της Ιλιάδας στην περίπτωση του Αίαντα και της μονομαχίας του με τον Έκτορα; Τι κρατάει από το ομηρικό πρότυπο ο σκηνοθέτης, τι αποσιωπά, τι προσθέτει ως προς το μέγεθος και το ήθος του ομηρικού Αίαντα;

Μονομαχία Αίαντα και Έκτορα

•  Δεν αναβλύζει μέσα από την εξέλιξη των γεγονότων, όπως η μονομαχία Πάρη-Μενέλαου, αλλά γίνεται με την τεχνική της επέμβασης των θεών. Με υπόδειξη της Αθηνάς και του Απόλλωνα ο Έκτορας θα προκαλέσει σε μονομαχία έναν διαλεκτό Αχαιό. Το δισταγμό των Αχαιών (« Να τ’ αρνηθούν εντρέποντο, να το δεχθούν ετρέμαν») μετατρέπει σε προθυμία ο Νέστορας και εννέα Έλληνες δηλώνουν πρόθυμοι ν’ αναμετρηθούν με το πρωτοπαλίκαρο των Τρώων. Μετά από κλήρωση την τιμή κερδίζει ο Αίας, γιος του Τελαμώνα.

«Τον λαχνόν έριξε χαμαί κι εφώναξε: «Δικός μου

είναι ο λαχνός, αγαπητοί. Και χαίρεται η ψυχή μου
ότι τον θείον Έκτορα θαρρώ πως θα νικήσω.
Αλλ’ όσο εγώ με τ’ άρματα το σώμα μου να ζώσω,
εσείς ωστόσο εύχεσθε προς τον πατέρα Δία, 
σιγά μήπως να εύχεσθε οι Τρώες σας νοήσουν,
ή αν θέλετε και φανερά, κανέναν δεν φοβούμαι.
Διότι κανείς με δύναμιν  εμέ δεν θα δαμάσει,
με τέχνην ούτε, ότι θαρρώ που, γέννημα και θρέμμα 
 της Σαλαμίνος, δεν είμαι αμάθητος τελείως.»               
                                 (στ. 190-199, μτφρ. Ι. Πολυλά)

Υπό την προστασία του Ερμή και της Αθηνάς, ο Αίας μεταφέρει το σώμα του νεκρού Αχιλλέα πίσω στο στρατόπεδο των Ελλήνων

 

• Ο Ποιητής παρουσιάζει με πολλή αγάπη και φροντίδα τον Αίαντα, καθώς πάνοπλος, θεόρατος όπως ο Άρης, «ἕρκος  Ἀχαιῶν»(προπύργιο των Αχαιών), προκαλεί τρόμο στους Τρώες. Κραδαίνοντας το κοντάρι του, χαμογελώντας άγρια και βαδίζοντας με μεγάλα και σταθερά βήματα προκαλεί φόβο και στον ίδιο τον Έκτορα, που από φιλότιμο μένει να τον αντιμετωπίσει. 

 

• Ο ποιητής επιμένει στη λεπτομερειακή περιγραφή της ασπίδας: ορθογώνια(«ωσάν πύργος»), καλύπτει ολόκληρο το σώμα, τεχνουργημένη με επτά στρώματα από δέρμα δυνατών ταύρων και μια εξωτερική στρώση χαλκού και διακοσμημένη με τρομακτικές παραστάσεις.

 

           

Αγώνας λόγων:προηγείται της κυρίως μονομαχίας. Οι ήρωες καυχησιολογούν, προκαλούν ο ένας τον άλλο προβάλλοντας τις ξεχωριστές τους ικανότητες (δικές τους και του αντιπάλου), λογομαχούν, συχνά χλευάζουν τον αντίπαλο. Στόχος:Να υπονομεύσουν το φρόνημα του αντιπάλου, να τονώσουν τη δική τους αυτοπεποίθηση. Στο συγκεκριμένο αγώνα λόγων:

• Ο Αίαντας υπογραμμίζει τη δύσκολη θέση του αντιπάλου του, συγκρίνει τον εαυτό του με τον Αχιλλέα  και παραχωρεί με συγκατάβαση το εναρκτήριο χτύπημα στον Έκτορα.
• Ο Έκτορας προσφωνεί με εγκωμιαστικούς χαρακτηρισμούς τον αντίπαλο, δείχνει ενοχλημένος για την παραχώρηση του πρώτου χτυπήματος, προβάλλει την πολεμική του τέχνη και τον ιπποτισμό του.  

Κυρίως μονομαχία:

• α΄φάση: ανταλλαγή χτυπημάτων με κοντάρια χωρίς αποτέλεσμα. Ο Αίαντας σώζεται χάρη στην ασπίδα του, ο Έκτορας χάρη στην ευελιξία του.
• β΄φάση: με κοντάρια, ορμητικότητα(παρομοίωση στ. 256-57), ατυχία Έκτορα, τραυματίζεται  ελαφρά, συνεχίζει με πείσμα.
• γ΄φάση: χτυπήματα με πέτρες. Με επέμβαση του Απόλλωνα ο Έκτορας στέκεται ξανά στα πόδια του.
• δ΄φάση: με σπαθιά, ματαιώνεται με επέμβαση των κηρύκων που ανακοινώνουν ισοπαλία.

 

Ανταλλαγή δώρων: ενθύμια ενός ιδιότυπου αγώνα που έληξε φιλικά, έκφραση της ισόπαλης έκβασης, δείγματα ιπποτικής συμπεριφοράς (ομηρικός ανθρωπισμός), όχι όμως επισφράγιση φιλίας. Οι δυο ήρωες παραμένουν εχθροί, θα ξαναβρεθούν αντιμέτωποι σε μονομαχία (ραψ. Ξ)

  
Τα "άδωρα δώρα": τα δώρα αυτά, αντίθετα από την προσδοκία τους, στάθηκαν μοιραία και για τους δύο. Ο Τεύκρος, θρηνώντας τον αδερφό του Αίαντα, στην πρωιμότερη από τις σωζόμενες τραγωδίες του Σοφοκλή, που φέρει τον τίτλο "Αίας" αποκαλύπτει το τραγικό παιχνίδι των θεών:

  

Είδες πώς έμελλε  με τον καιρό, νεκρός ο Εκτορας, κι εσένα να νεκρώσει.

 Συλλογιστείτε προς θεού αυτή την τύχη δυο θνητών. 

 Ο Εκτορας δεμένος πρώτα στον χαρισμένο από τον Αίαντα ζωστήρα, 

εξαρτημένος στα στεφάνια εκείνου του άρματος,σύρθηκε

 καταγής αιμόφυρτος, ώσπου η ψυχή του  πάγωσε και βγήκε.

Ο Αίας τώρα κατέχοντας αντίδωρο του Εκτορα το ξίφος,

 μ΄ αυτό αφανίστηκε σε πέσιμο θανάσιμο. 

 Πώς να μην ήτανε λοιπόν η Ερινύα που χάλκευσε αυτό το ξίφος;

 τεχνίτης άγριος ο Αδης,που μαστόρεψε ετούτον τον ζωστήρα.

Εγώ στο εξής,αυτά και τ΄ άλλα,πάντοτε και τα πάντα,

 θα λέω πως τα μηχανεύονται για τους ανθρώπους οι θεοί. 

                                                                 (μτφρ. Δ. Μαρωνίτη) 

 

Τα επινίκια:

• Η χαρά, ανακούφιση των Τρώων για την ανέλπιστη σωτηρία του Έκτορα.
• Η χαρά του Αίαντα, η ευχαριστήρια θυσία στο Δία από τον ίδιο τον Αγαμέμνονα, το πανηγυρικό φαγοπότι που ακολούθησε .Έμμεσα δηλώνεται η υπεροχή του Αίαντα.

Από την αρχή εξάλλου ο ποιητής φαίνεται να μεροληπτεί υπέρ του Αίαντα

• παρομοίωση με τον Άρη
• θεόρατος των Αχαιών ο πύργος (εξομοίωση με τον Αχιλλέα)
• χαμόγελο αποφασισμένο – γεμάτο σιγουριά
• χαρά Αχαιών, φόβος Τρώων και του Έκτορα

 και τον έχει αναδείξει νικητή «στα σημεία»

• δυνατότερες – ευστοχότερες βολές
• τραυματίζει τον Έκτορα χωρίς ο ίδιος να κινδυνεύσει
• με μεγαλύτερη πέτρα ρίχνει καταγής τον αντίπαλο
• χρειάζεται η επέμβαση του Απόλλωνα για να σηκωθεί ο Έκτορας 

Η δήλωση του Ιδαίου (στ. 279-280) εξισορροπεί τα πράγματα αποτελώντας μεροληψία του Δία υπέρ του Έκτορα εφόσον τον ανεβάζει στο ύψος του Αίαντα. Άλλωστε ο ποιητής δείχνει να περιβάλλει με τη συμπάθειά του και τους δύο ήρωες των οποίων προβάλλεται τόσο η λεβεντιά, όσο και η ευγένεια, απαλλάσσοντάς μας από την αγωνία. Η αναμέτρηση αυτή εξυπηρετεί μόνο την απόκτηση δόξας και για τους δύο ήρωες.

 

Η πρώτη μέρα της μάχης τελειώνει όπως άρχισε, με μια μονομαχία χωρίς αποτέλεσμα, που σε αντίθεση  όμως μ’ εκείνη, εξισορροπεί  τα πράγματα και επαναφέρει το μύθο στην κοίτη του. Το σχέδιο του Δία θα μπει σε εφαρμογή από την επόμενη ραψωδία (Θ), αφού ο ποιητής μας γνώρισε τους ήρωες, τα πράγματα και τις συνθήκες των δύο στρατοπέδων.

Ταφή των νεκρών – το τείχος των Αχαιών

•   Η 22^η μέρα τελειώνει με συνελεύσεις στο στρατόπεδο των Αχαιών  και των Τρώων. Η εισήγηση του Νέστορα για ανακωχή προκειμένου να  περισυλλεγούν οι νεκροί και να χτιστεί αμυντικό τείχος, γίνεται δεκτή. Στο τρωικό στρατόπεδο, αντίθετα, η πρόταση, του Αντήνορα να εφαρμοστούν οι όροι της μονομαχίας Πάρη – Μενέλαου προσκρούει στην έντονη αντίδραση του Πάρη, που δέχεται να επιστρέψει τους θησαυρούς, όχι όμως και την Ελένη, πρόταση που υιοθετεί και ο Πρίαμος:

«Ακούτε, Τρώες, Δάρδανοι, κι όσ’ είσθε βοηθοί μας,
ό,τι στα στήθη μου η ψυχή να ειπώ παρακινεί με.
Ελάτ’ ευθύς, των Ατρειδών την Άργισσαν Ελένην
μ’ όλα τα πλούτη ας δώσωμε. Πατήσαμε τους όρκους
και πολεμούμ’ επίορκα. Δια τούτο αν πράξωμ’ άλλο
απ’ ό,τι λέγω, όχι καλό το τέλος μας προβλέπω».
Είπεν αυτός κι εκάθισε. Κι ευθύς σηκώθη ο θείος
Αλέξανδρος ο σύντροφος της εύμορφης Ελένης
κι εκείνον επροσφώνησε με λόγια φτερωμένα:
«Αντήνορ, δεν αρέσκομαι ποσώς σ’ αυτά που λέγεις.
Και λόγον τούτου ορθότερον να βγάλ’ ηξεύρει ο νους σου.
Αλλ’ αν τον λέγης σοβαρά και μέτωρο δεν είναι,
τότε θα ειπώ, πως οι θεοί τα λογικά σου πήραν.
Και θα ομιλήσω καθαρά των ιπποδάμων Τρώων.
Το λέγω κατά πρόσωπον δεν δίδω εγώ την νέαν,
όμως να δώσω είμ’ έτοιμος τους θησαυρούς που επήρα
από το Άργος και πολλά δικά μου να προσθέσω.»
                                                     (στ. 348-364)

• Χαράζει η 23^η μέρα, ο Ιδαίος μεταφέρει στους Αχαιούς τις εντολές του Πρίαμου, για να τις απορρίψουν ασυζητητί διά στόματος του Διομήδη:   

«Τα πλούτη απ’ τον Αλέξανδρον και μήτε την Ελένην

δεν θα δεχθούμε. Φανερά  κι ένα μωρό το βλέπει,

                 πως ήδη κρέμετ’ όλεθρος στην κεφαλήν των  Τρώων.» 

                                                                       (στ. 400-402)

• Ολημερίς οι δυο στρατοί ασχολούνται με την ταφή των νεκρών τους. Οι Αχαιοί την αυγή της 24ης μέρας υψώνουν τύμβο κοινό πάνω στην πυρά και συνεχίζουν κτίζοντας τείχος και τάφρο, όπως τους πρότεινε ο Νέστορας. 
  

Η επιβλητικότητα του τείχους αποτελεί ποιητική σύλληψη του Ποιητή και :

• δίνεται έμμεσα από την αντίδραση των θεών:

       «Και όλ’ οι αθάνατοι σιμά στον βροντητήν Κρονίδην
         θαυμάζαν το κατόρθωμα των Αχαιών  ανδρείων.»

• τονίζει τη σημασία του Αχιλλέα για τους Αχαιούς, εφόσον δε είχαν χρειαστεί το τείχος όσο εκείνος πολεμούσε.

• Ο Ποιητής θα οργανώσει με ποικιλία και με αναβαθμούς τις νίκες των Τρώων, καθώς θα περνούν την τάφρο, τις πύλες και θα φτάνουν ως τα καράβια.